Thơ Việt Bản Xônat hoang dã - Trần Nhuận Minh

Khát vọng một tình yêu thần thánh

(Báo Văn nghệ số 21, ngày 2/5/ 2004)


ĐẶNG VĂN SINH


Bản Xônat hoang dã là tập trường ca văn xuôi tản mạn về quy luật được nhận thức dưới nhiều góc độ khác nhau. Đây là thứ thơ “phản thơ”, mà công năng của nó, là phá vỡ cấu trúc tĩnh tại của mọi hiện tượng, phát hiện những mối tương quan phi lôgic trong bản chất vạn vật, xác lập những cơ chế tiếp nhận, hình thành những khái niệm mới, khác hẳn lối xây dựng hình tượng của mĩ học truyền thống. Tập thơ có phổ khá rộng, luận đủ về mọi thứ, trên trời dưới biển, từ Đấng Sáng tạo toàn năng đến con sâu cái kiến, từ những hiện tượng tự nhiên như trăng sao, giông bão, sấm sét, đến những biến thái vi diệu nhất trong ý thức, tiềm thức và cả tầng vô thức của con người, thông qua cái tôi trữ tình.


Hình tượng quán xuyến toàn bộ tác phẩm, là cái tôi trữ tình, nhưng đấy là cái tôi luôn biến động, lúc hữu hình, lúc vô ảnh, lúc là hiện thực khách quan, lúc chỉ là giả tưởng. Cái tôi ấy, có khi thăng hoa đạt đến “Đạo”, biến thành vô vi, bỏ qua sự ràng buộc, đứng chênh vênh giữa giới hạn của hai bờ sắc - không. Song hành với cái tôi ấy, là Đấng Mê Tơi - một thứ quyền lực tối cao bí hiểm, có quyền năng sáng tạo và chi phối hành vi của vạn vật trong thế giới tự nhiên. Đấng Mê Tơi có khi hiện diện như là chúa tể muôn loài, lúc lại giống như phần vô thức trong mỗi cá thể sinh vật. Phần vô thức này hầu như không lí giải được nhưng lại vô cùng nhạy cảm, như là động lực của quá trình sáng tạo nghệ thuật. Nó biến dạng theo những quy luật đặc thù, mà chỉ xuất hiện trong những khoảnh khắc nhất định. Quá trình vận hành của lối tư duy này, là cùng một lúc, cái tôi thâm nhập vào cả hai thế giới vĩ mô, tức vũ trụ và thế giới vi mô, tức tâm hồn con người, để tìm ra sự liên hệ hữu cơ, giữa những nấc thang giá trị, đồng thời trả lời cho được câu hỏi: Tôi là ai?


Vậy bản chất của Bản Xônat hoang dã là gì? Ta tạm coi đó là bản đại hoà tấu phức hợp, nhiều bè, nhiều chất giọng, của thế giới tự nhiên do Đấng Mê Tơi cầm đũa chỉ huy, ở đó con người chỉ là nốt móc kép nhỏ nhoi. Thế giới tự nhiên, muôn loài sống trong môi trường cộng sinh, phụ thuộc và chi phối lẫn nhau, trong đó tồn tại cái Thiện và cái Ác như là một chân lí khách quan. Ở hầu hết các đoạn thơ, cái lôgic và phi lôgic, luôn sóng đôi bên nhau, chốc chốc lại vụt lên những hình tượng đầy ngẫu hứng. Trần Nhuận Minh luôn lật ngược, lộn trái các hiện tượng (cả tự nhiên và xã hội), sau đó cân đong đo đếm định lượng và định tính, bằng những nhận xét đầy trí tuệ


Những chất liệu truyền thống, làm nên thơ, hầu như bị loại khỏi cuộc chơi. Cái phi lí được xác lập, hình thành nên một dải cấu trúc phi thời gian. Tính hệ thống bị phá vỡ, vì thế trật tự ngữ nghĩa cũng như nội dung thông báo, cũng được sắp xếp lại:


Bản Xônat hoang dã gần như từ bỏ thi pháp truyền thống, phát triển hành động theo trình tự tư duy phi lôgic, xác lập một dạng cấu trúc mới, theo lí thuyết tiếp nhận.