Hướng dẫn Biên tập ebook dạng epub từ A-Z

Trên TVE trước đây và TVE-4U hiện nay, định dạng ebook phổ biến là dạng prc, tuy nhiên định dạng epub đã phổ biến và hỗ trợ đa nền tảng, thiết bị . Mình nghĩ việc TVE phát hành thêm ebook dạng epub sẽ phù hợp với xu hướng phát triển hơn.
Trong topic này mình sẽ hướng dẫn tạo ebook định dạng epub tiêu chuẩn, làm bìa, thêm metadata cho ebook, làm mục lục... Cũng như các thao tác chuyển đổi qua lại giữa các định dạng ebook.
Sẽ viết từ từ nên các bạn hữu kiên nhẫn nhé . Hy vọng sẽ giúp ích được cho một số vị chưa có kinh nghiệm. Còn với anh chị em nào đã kinh nghiệm, nếu đọc qua thấy có điểm nào sai sót thì xin vui lòng chỉ dạy thêm
I. GIỚI THIỆU ĐỊNH DẠNG EPUB
Định dạng ePub (viết tắt của electronic publication) là một định dạng file chuẩn được dùng cho việc lưu trữ và đọc ebook trên các thiết bị di động phát triển bởi International Digital Publishing Forum. Đây là định dạng được thiết kế sao cho những văn bản hiển thị trên màn hình có thể được tối ưu hóa cho các thiết bị hiển thị cụ thể được sử dụng bởi người đọc file ePub.-
Nói hơi khó hiểu chứ nó giống như khi bạn chỉnh lại kích cỡ cửa sổ hiển thị thì các dòng chữ sẽ được tự động chỉnh lại cho phù hợp với lề phải của trang văn bản, khi hết dòng là tự động xuống dòng mà không “bẻ” (break) cái từ đó ra.

Ưu điểm của epub:
- Hỗ trợ đa dạng: iPad, iPhone, Android, Blackberry, Kindle reader cũng có thể đọc được nếu root máy.
- Biên tập trực tiếp trên file epub, rất thuận tiện nếu phải chỉnh sửa lại ebook. Bạn "xào nấu" file .doc trên MS word như nào thì epub trên Sigil cũng vậy. Nếu sử dụng epub trong quá trình số hóa ebook, nhiều người có thể cộng tác sửa chữa lỗi chính tả rất dễ dàng.
- Hỗ trợ html 5 và css, nếu muốn bạn có thể thêm hình ảnh, audio, hay video gì cũng được.
- Dung lượng file chỉ bằng 50-70% PRC hay mobi
Nhược điểm:
- Hỗ trợ công thức dạng toán học kém, nhưng số lượng ebook mang nội dung này ít, không thì cứ pdf mà chơi.
- Khi xem bảng biểu (table)trên điện thoại hay bị vỡ khung, cái này do màn hình đt nhỏ, trên màn hình table không vấn đề gì.
Cách khắc phục khả dĩ có lẽ chuyển công thức, table thành ảnh. (Thực ra chuẩn epub 3 mới ra đời có thể giải quyết gần hết các nhược điểm trên nhưng hiện nay ít phần mềm tạo và đọc epub hỗ trợ đầy đủ tiêu chuẩn này.)
II. CÁC PHẦN MỀM CẦN THIẾT
Hai phần mềm dưới đây đều là dạng cho không biếu không, chơi hai mang cả Windows và Mac
- Sigil:
Tải về tại Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link
- Calibre:
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link
III. BIÊN TẬP EBOOK DẠNG EPUB
- Nguyên liệu: bạn cần chuẩn bị nguồn văn bản đầu vào để làm ebook (để đảm bảo tương thích tốt nhất nên chọn loại văn bản Unicode dựng sẵn). Có thể dùng file doc tuy nhiên mình thường save as sang dạng rtf (rich text format) để được dạng văn bản thuần (không có định dạng font, hay màu mè gì). Mở tài liệu bằng MS Word chọn File> Save as> chọn file type là .rtf
Từ menu View của sigil, bạn sẽ thấy có ba chế độ hiển thị là Book View, Code View và Split view. Book View là chế độ hiển thị văn bản tương tự như khi xem trên các trình đọc ebook. Đây là chế độ đơn giản, dễ sử dụng nhất và phù hợp với đa số người dùng. Nội dung văn bản của ebook được lưu với định dạng HTML, do đó chế độ Code View giúp bạn xem và chỉnh sửa chi tiết các mã nguồn này. Tất nhiên bạn cần phải có kiến thức về các thẻ HTML để sử dụng được chế độ này. Cuối cùng chế độ Split View sẽ chia đôi màn hình để hiển thị cả nội dung và mã nguồn cùng lúc.
1. Tạo ebook tiêu chuẩn
- Mở sigil, Chọn File – New sẽ có Section đầu tiên. copy chương 1 từ nguồn text vào đây. Việc chia ebook thành các file html khác nhau sẽ giúp quản lý nội dung nhẹ nhàng hơn, thông thường mỗi chương thành 1 file html là đẹp nhất.

+ Ở khung phía trái trong sigil, Nhấp phải vào mục Text, chọn Add Blank HTML File. Làm tương tự với các chương khác, ví dụ ebook có 9 chương thì thành 9 file html
+ Để chia chương nhanh hơn bạn cứ copy toàn bộ text vào file html mặc định, sau đó chẻ nhỏ file này bằng chức năng spilit trên menu.
+ Ngược lại bạn có thể trộn nhiều file html thành một file bằng cách giữ Shift và chọn> chuột phải chọn Merge.
- Chèn ảnh: nhấp nút Add Existing Files chọn các file ảnh minh họa để đưa vào ebook. trỏ chuột đến đoạn cần chèn ảnh nhấp , chọn file ảnh tương ứng
- Biên tập văn bản: trên menu bạn có các thao tác với văn bản: in đậm, in nghiêng, căn lề đoạn văn, bulist...

2. Tạo mục lục:
Tạo tiêu đề: các kiểu heading H1, H2, H3, H4... giống trong word

ví dụ: chọn tiêu đề chương là Heading 1. Chọn Tiêu đề con là Heading 2. thực hiện tương tự với các chương còn lại
- Mục lục:
+ Mục đích của bước này là để tạo Mục lục (Content index) để tiện cho việc đọc sách sau này. Đây cũng là khác biệt giữa việc tự tạo sách điện tử so với việc tải từ các nguồn trôi nổi. Tại vì có khi có nhiều quyển ebook bên ngoài người ta bỏ qua bước tạo ra Mục Lục, nên tra cứu và đọc sách rất tốn thời gian. Nhất là với những quyển mà tác giả có phần ghi chú công phu và chi tiết.
+ Mục lục dạng Toc: (table of content) kiểu mục lục này các bạn có thể thấy ở ebook của mình. các trình đọc epub thông dụng đều hỗ trợ kiểu mục lục này. Nếu chuyển epub có mục lục toc sang mobi bạn có thể xem muc lục trên Mobipocket Reader, kindle bằng nút Content. Người đọc không phải nhảy về trang đầu để tra mục lục

Nhấn nút table of content Hoặc chọn menu Tools→Table Of Contents→Generate Table Of Contents. sigil sẽ căn cứ các mức heading để làm mục lục

+ Mục lục dạng html: Kiểu mục lục này là 1 file html đơn lẻ, các ebook tạo bằng mobi creator từ word hay dùng kiểu này, khi xem không tiện bằng dạng toc.
chọn Tools→Table Of Contents→Generate HTML Table of Contents

3. Tạo siêu liên kết:
Xem bài viết của bạn Tamchec ở phía dưới
4. Thêm bìa, metadata:
- Cover: Người đẹp vì lụa... mất công số hóa, làm thêm cái bìa đèm đẹp cũng đáng chứ. Ebook có bìa sẽ hiển thị trong giao diện giá sách của các phần mềm như Moon Reader, Ibook, Kaidle... Hình ảnh bạn có thể tìm trên Google Images hoặc mấy trang như Tiki, Vinabook. File ảnh nên có kích thước vừa phải, 300 x 450, 400x600, định dạng jpg, png, gif.
chọn Tool> add cover chọn file ảnh. Trước đó bạn cần thêm ảnh vào trong file epub (xem phần chèn ảnh).

- Metadata: là phần thông tin của ebook như tiêu đề, tác giả, phân loại ebook... Nếu bạn sở hữu vài trăm đến hàng nghìn ebook sẽ thấy việc quản lý theo Metadata này hữu ích vô cùng. Vd trên Kindle reader hay điện thoại, chỉ cần vài thao tác người dùng có thể tìm thấy tác phẩm hoặc tác giả mình cần.
bạn bấm nút trên thanh công cụ hoặc vào Tools > Metadata editor. Tiếp theo nhập vào các nội dung Title (tiêu đề), Author (tác giả), Language (ngôn ngữ). Để thêm các trường khác của metadata trong ebook, nhấp nút Add basic, có nhiều mục như Subject ( tương đương với tag của Calibre), Publicsher (nhà xuất bản), Descriptions (mô tả nội dung)....

Nhưng mình hay thêm bằng calibre tiện và trực quan hơn
6. Định dạng hiển thị văn bản bằng CSS
- CSS là viết tắt của cụm từ "Cascading Style Sheet", đây là một ngôn ngữ quy định cách trình bày của các thẻ html. Ta sẽ thể tận dụng css để hiển thị các đối tượng văn bản, hình ảnh trong ebook theo một quy luật định sẵn. Nhưng ở đây mình sẽ minh họa cách dùng css đơn giản thôi.
- Nhấp phải chuột vào mục Styles (Book Browser bên trái giao diện sigil) chọn Add Blank Stylesheet. Bạn tạo được một file css mới: Style001.css. Bạn dán đoạn code sau vào nội dung file css:
p {text-indent: 1.2em;
margin-left:0;
margin-right:0;
margin-top:0;
margin-bottom:0;
text-align: justify;
}
img {
display: block;
margin: 0 auto;
text-align: center;
}
Đoạn mã trong mục p { }có tác dụng tự động thụt từ đầu dòng, dàn đều chữ trong paragraph, khoảng cách với lề. Đoạn mã img {} làm ảnh tự động căn giữa. Tham khảo về css tại Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link
- Bước tiếp theo cần liên kết file css với các file html nội dung. Chọn các file html trong mục Book Browser. Nhấp chuột phải > Choose Link Stylesheets > đánh dấu vào file Style001.css

Việc dùng css là khá khó nếu không biết chút ít kiến thức lập trình web. Khi tạo ebook bằng sigil bạn có thể bỏ qua phần này và chuyển đổi ebook một lần nữa bằng calibre (định dạng ban đầu và chuyển đổi đều là epub. Phần mềm calibre sẽ tự động gán css và định dạng ebook tự động.
IV. CHUYỂN ĐỔI QUA LẠI CÁC ĐỊNH DẠNG EBOOK
ĐANG VIẾT ...

LOG:
- 15-6: creat tutorial
- 15-7: Edit, updated section css format and hyperlink - footnote (write by tamchec)

 

Đã qua tháng 7 hy vọng bạn sẽ sớm cập nhật phần IV.
Thân

 

Hướng dẫn tạo liên kết và chú thích (links and footnotes)
- Các bạn có thể xem hướng dẫn bằng tiếng Anh ở Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link.
Đây là phần khá quan trọng trong ebook, nếu chú thích đặt ở cuối sách mà không có links thì sẽ rất khó tra, còn nếu để chú thích ở giữa thì đọc khá ức chế mà làm mất tính "thẩm mỹ" của ebook.

1. Tạo id cho chú thích
Bôi đen phần text cần tạo id rồi ấn vào icon insert ID , một dialog sẽ hiện ra, bạn điền tên vào là được (nếu có nhiều chú thích thì nên đặt tên theo chương và thứ tự cho dễ làm).
Chi tiết các bạn có thể xem hình bên dưới đây.


2. Tạo liên kết (links)
Bôi đen phần cần chú thích(thường là [n]) rồi ấn vào icon Insert Link , một dialog sẽ hiện ra, bạn chọn đúng id khi nãy vừa tạo là được. Khi tạo xong liên kết thì bạn có thể cho phần text đó hiển thị cao hơn phần bình thường bằng cách ấn vào Icon Supperscript .
Hình minh họa bên dưới.


3. Tạo liên kết ngược
Để tạo liên kết ngược lại, có thể click để nhảy từ phần chú giải về chỗ đang đọc, các bạn làm tương tự như trên nhưng với chiều ngược lại là được.

Tips:
- Nếu sách có ít chú thích thì có thể tạo 1 file xhtml riêng để chứa phần chú thích, nếu sách gồm nhiều chương và nhiều chú thích thì phần chú thích nên nằm ở cuối mỗi chương.
- Nên đặt tên ids theo chương và thứ tự của note để không bị loạn.

Đây là file mình dùng làm ví dụ, các bạn có thể tải về xem thử.
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link

 

Kiểm tra chính tả (Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link)

Chắc đa số mọi người làm ebook tiếng Việt nên mình sẽ hướng dẫn check chính tả tiếng Việt nhé. Các ngôn ngữ khác tương tự.


1. Cấu hình từ điển

Bước 1: Tải file từ điển tiếng Việt tại Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link.

Bước 2: Cop file mới tải về ở trên vào thư mục: C:\Users\My PC\AppData\Local\sigil-ebook\sigil\user_dictionaries (cũng có thể mở thư mục này bằng cách vào sigil, edit -> preference, chuyển xuống tab Spellcheck Dictionaries, bấm nút Open Preferences Location sẽ vào thư mục config của sigil)

Bước 3: Sau khi đã cop xong, bạn mở lại phần cấu hình từ điển theo hướng dẫn ở bước 2, chọn file từ điển là Vietnamese.dic

Nhớ đảm bảo ô "Highlight Misspelled Words" được chọn.

Đến đây là xong phần cấu hình.





2. Kiểm tra chính tả

Bây giờ, khi mở 1 file nào đấy, những từ sai chính tả sẽ được highlight.
- Có thể sử dụng phím F4 để đi đến từng từ bị sai đó và sửa.
- Để hiển thị tất cả các từ lỗi, bấm Alt+Q
Chi tiết hơn các bạn xem ở Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link nhé.

 

Mobi, prc là định dạng đóng, amazon không cho phép sửa trực tiếp. Bạn có thể convert sang epub để làm mục lục, rồi convert ngược lại mobi thôi.
Cảm ơn tamchec về phần spellcheck nhé

 

Phần mềm này có hỗ trợ chèn làm bảng biểu và hình ảnh ko bạn

 

Tất nhiên là có hỗ trợ bạn nhé.

 

Thông thường, tôi vẫn thực hiện như sau (nhanh và dễ dàng, không cần code gì cả):
1. Word: Giải quyết tất tần tật các khâu soát lỗi chính tả, chú thích, chèn hình ảnh vào nội dung, liên kết mục lục, trình bày mỹ thuật (ví dụ cấp độ tiêu đề)...
2. Phần mềm Mobipocket Creator: Dùng để tạo ebook định dạng .prc (có cả ảnh bìa, tag, phân loại tác phẩm...) chỉ bằng vài cái nhấp chuột, chọn và gõ thêm vài chữ.
Đến đây, nếu cần file .epub thì thêm bước 3.
3. Phần mềm Calibre: Dùng chuyển đổi .prc sang .epub. Lưu ý: Không thực hiện bằng cách mở đường dẫn, mà kéo file .prc và ảnh bìa sang cửa sổ Calibre sẽ cho ra kết quả không bị lỗi định dạng mong muốn (ví dụ: lỗi font chữ, bị mất liên kết, chú thích...).

 

LÀM SẠCH ĐỊNH DẠNG CỦA WORD
Điểm củ chuối khi copy từ văn bản từ word sang Sigil ta sẽ thu được một đống mã rác (messy tag). Nếu lưu sang file rtf thì mất hết in nghiêng, in đậm. Chả nhẽ định dạng từ đầu?
word2cleanhtml Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link là công cụ giải quyết cơn đau đầu này.
Bạn chỉ cần copy phần văn bản trong word dán vào ô paste your document here, bấm conver to clean html. Sau đó copy văn bản thu được vào khung code view của Sigil, ngon lành cành đào
@tamchec

 

Cách này của @hanhdb nhanh quá, giờ mới biết. Hehe.
Lâu nay mình toàn phải đánh dấu in nghiêng, in đậm rồi bỏ đi sau.

 

Gần một năm lời hứa viết trọn vẹn series hướng dẫn và biên tập ebook chuẩn epub vẫn chưa được thực hiện. Rảnh rỗi sinh nông nổi...nên quyết định viết tiếp cẩm nang sử dụng Siêu trợ thủ Calibre. Đi săn ebook mà không có thanh gươm sắc bén nầy thì khó chơi lắm.
Đồng thời phần nào giúp bạn @maidorim quy trình hay cách chế bản ebook mình đang thực hiện. Chẳng giúp bạn được điều gì nhiều thôi tặng lại hai câu thơ của đại ca Trần Dần. Mỗi người đều có một khát vọng bay, chẳng ngại rơi xuống chỉ cần muốn bay là đủ:
Tôi khóc những chân trời không có người bay
Lại khóc những người bay không có chân trời
Calibre là một ứng dụng quản lý thư viện e-book mã nguồn mở và miễn phí được phát triển bởi những lập trình viên trót làm con mọt sách. Nó có rất nhiều tính năng và được chia thành các phần chính sau:

• Quản lý thư viện.
• Chuyển đổi định dạng E-book.
• Đồng bộ với các thiết bị đọc e-book.
• Tải tin tức từ các trang web và chuyển đổi nó thành dạng e-book.
• Đọc các tập tin e-book.
• Máy chủ quản lý nội dung để truy cập trực tuyến vào bộ sưu tập sách của bạn.
• Biên tập E-book theo các định dạng e-book chính.

I. CÀI ĐẶT
Calibre rất linh hoạt khi cung cấp 2 bộ cài đặt tùy theo nhu cầu sử dụng của người dùng.
- Bản cài Setup cố định: cài trên một máy
- Bản cài portable: cóp vào ổ cứng là chạy cái rụp, rất tiện lợi khi cần cài lại máy, di chuyển mà không cần thiết lập lại thư viện sẵn có

 

@hanhdb:
- Hai từ có gạch dưới hình như là bị thừa, đúng không?
- Là "trót" chứ không phải "chót" nhé!
- Cuối cùng, sao lại bị cắt ngang giữa chừng thế này bạn?

 

@hanhdb, việc viết một bài hướng dẫn trọn vẹn thì là không thể, vì các chương trình luôn thay đổi mà người hướng dẫn lại phải còn đi kiếm ăn. Thế nên có lẽ bạn thử viết một dàn mục lục.... Những ai biết phần nào có thể viết hướng dẫn cùng bạn luôn. Các bài viết tương ứng được link tới mục lục ở trang 1. Hoặc có thể chuyển đổi thành một quyển ebook về hướng dẫn tạo ebook??? Một số trường hợp có khi làm một video nho nhỏ sẽ dễ hiểu hơn.

Tôi cũng có thể góp một vài đoạn hướng dẫn nho nhỏ.

 

Thì cũng do kiếm cơm mà không hoàn thành cụ tỉ được đó chớ, mình muốn viết và đủ khả năng viết nhưng tà tà. Phần trên cũng do @tamchec thêm vào mà, để làm cái giàn bầu cho anh em ai giỏi gì thì treo lên cho xôm. @NQK có lòng thì mình trải chiếu hoa mời bạn vào chém cùng hị hị. Đủ đủ thì ta chuyển thành ebook, video cho bà con làng nước đọc.

Đã sửa nha, hị hị cảm ơn bạn hiền bỏ sức nhặt sạn.

 

Tôi cũng làm kiểu này cho đơn giản. Và góp thêm về vấn để Mục lục. Nếu bạn muốn có cái Mục lục theo ý thì sau khi xuất Mục lục trong Sigil bằng Tools/Table Of Contents/Create HTML Table Of Contents tôi cắt cái Table Of Contents đó sang word, sửa chữ Table Of Contents thành chữ Mục lục, định dạng lại: tô màu, cỡ chữ, font chữ, thụt đầu dòng.... rồi dán lại vào Sigil và lưu lại.

 

Mình không dùng prc/mobi bao giờ nên không rõ, nhưng epub/awz3 thì không cần một cái file TOC.xhtml kia trên đầu. Các chương trình đọc epub có nút "Mục lục" trỏ vào cái file ncx (khung hình bên phải). Nếu cần đổi sang dạng khác bằng Calibre thì nó cũng có chỗ cho mình chèn tự động trang mục lục kia vào.

 

Không tạo thì cũng không có cái file đó mà. File đó là do sigil tạo ra chứ Mobipocket Creator không tạo ra, ở bước tạo file prc, tôi mới dừng ở bước tạo heading, mà cái heading này cũng tạo trong word vì có nhiều lúc chỉ 1 lệnh mất độ 5 giây là tạo xong heading. Vì ở file prc chưa có TOC, nên cần tạo cái TOC đó ở Sigil, tiện tay tạo cái Table Of Contents và edit nó chút xíu theo ý. Tôi chọn đường tạo file prc vì vấn đề làm chú thích thôi, vì làm chú thích ở sigil quá sức vất vả so với làm chú thích ở word (word là nguyên liệu để tạo file prc).

 

Sigil Guide 1: Tạo, gõ ebook. Chỉnh qua văn bản với CSS



Dành cho các bạn nào chưa biết gì về tạo ebook, nhưng biết download và cài đặt chương trình, biết gõ và chỉnh sửa văn bản.

Công cụ cần là Sigil (free)

 

Sigil Guide 2: Ứng dụng CSS để tô điểm các đoạn văn khác nhau.