Božena Němcová, rodným jménem Barbora Novotná, později Barbora Panklová (4. února 1820 Vídeň? – 21. ledna 1862 Praha – Nové Město) byla česká spisovatelka národního obrození. Někdy bývá řazena k pozdnímu romantismu nebo ranému realismu, většinou je však umisťována na rozhraní těchto dvou směrů, případně je označována za autorku, která se těmto zařazením vymyká. Lze též uvažovat o souvislostech se sentimentální estetikou biedermeieru. K jejím čtenáři nejoblíbenějším a nejčtenějším dílům patří prózy Babička (1855) a Divá Bára (1856) i její pohádky. Božena Němcová také napsala obrazy ze života. Vzdělání, zejména německé, získala v letech 1830–1833 ve Chvalkovicích, svůj český pravopis zdokonalovala až v dospělosti, během prvního pobytu v Praze. Je spojována s emancipačními snahami ženskými i národními. Svým působením si vydobyla pozici české národní patronky a pomyslné strážkyně národní identity. Kromě literárního díla Boženy Němcové je předmětem zájmu také její soukromí, zejména nešťastné manželství a vztahy s muži, ale také bída, politická perzekuce a zdravotní obtíže, jež vedly k její předčasné smrti. Objevily se rovněž hypotézy o nemanželském původu spisovatelky z milostného vztahu šlechtických rodičů. Ve 20. století si Němcová udržovala stálou pozornost umělců i badatelů. Ve 30. a 40. letech 20. století se stala múzou avantgardních básníků, mimo jiné Vítězslava Nezvala, Jaroslava Seiferta a Františka Halase. Přínos Němcové pro českou kulturu zdůrazňovaly osobnosti jako František Xaver Šalda nebo Václav Černý. Také komunističtí autoři jako Zdeněk Nejedlý (1927) a Julius Fučík (1940) ji označovali za klíčovou autorku českého národa v 19. století. Fučík ji vnímal jako zakladatelku novodobé české prózy. Od 50. let byla ovšem interpretace její tvorby zcela podřízena vládnoucí ideologii. Božena Němcová byla prezentována jako předchůdkyně socialistických myšlenek. Její díla, podobně jako spisy Aloise Jiráska a Josefa Kajetána Tyla, byla opakovaně vydávána a propagována prostřednictvím školní výuky, výstav a adaptací. Pozici ve středu českého prozaického kánonu si Němcová udržela i po roce 1989, a její kniha Babička byla v Česku i na začátku třetího tisíciletí vnímána jako povinná školní četba. Martin C. Putna napsal, že se kolem Němcové vytvořil dvojí mýtus : na jedné straně obraz téměř mariánské ochranitelky národa, na druhé straně „antimýtus“ morálně nekonvenční spisovatelky, s bouřlivým milostným životem a touhou patřit k vyššímu světu.
MUỐI QUÝ HƠN VÀNG Xưa kia có vị vua sinh được ba lệnh ái, hằng được ngài chăm bẵm hơn cả con ngươi mình. Đến khi mái đầu đã ngả sương tuyết, đức vua cảm thấy trí lực vơi từng ngày, vì vậy ngài chẳng băn khoăn chi nữa, bèn quả quyết dọn ngôi cho con bước lên thừa kế mình. Thế nhưng ngài yêu chiều cả ba đứa như nhau, cho nên thực là rối lòng ! Cuối cùng vua quyết định rằng, đứa nào khiến ngài hài lòng nhất thời được đăng cơ nữ vương. Bèn vời cả ba lại, dụ rằng : - Hỡi các con thân yêu ! Nay ta đã già và chẳng biết thời gian với mình có còn tày gang không nữa, cho nên ta muốn nom ai trong các con xứng kế ngôi này nhất. Nhưng trước hết, các con hãy biết rằng, ta không thiên vị đứa nào cả. Rồi ngài trỏ công chúa cả, hỏi : - Thế Cả, con yêu ta như thế nào ? - Dạ, thưa cha ! Con kính yêu người còn hơn vàng - Nàng cả đáp, rồi dịu dàng hôn tay đức vua. Rồi vua trỏ công chúa kế : - Được ! Vậy Thứ, con yêu ta nhường nào ? - Dạ, kính cha ! Với con, người đáng trọng hơn tấm bạc sa, vì vậy mà con nguyện ở giá cả đời ! - Nàng thứ bèn giở những lời đường mật mơn trớn tai vua. Vua lại trỏ công chúa út Maruška : - Cũng được ! Còn Út, con yêu ta thế nào đây ? - À thưa cha, con yêu cha như muối mặn - Maruška khẽ đáp và trìu mến nhìn cha. - A, đồ vô lễ ! Mày dám ví lòng yêu cha với muối phỏng ? - Các chị vồ vập cô. - Dạ, như muối vậy ! - Maruška vẫn đáp khẽ và càng nhìn cha đằm thắm hơn. Đức vua giận lẫy gái út vô cùng. Nó dám coi tình cha bằng muối thôi ư ? Trong khi muối là cái mọn vật, ai cũng bán chác được ! Phải rồi, muối tầm thường tới mức không ai thèm ngó ngàng ! - Hãy cút đi cho khuất mắt ta ! - Đức vua thét lớn trước mặt Maruška, còn nạt - Trừ phi muối trở nên đắt hơn vàng bạc châu báu, thời ta mới cho mi kế nghiệp ! Đức vua mẩm rằng, điều như vậy muôn đời cũng không xảy ra. Phần Maruška không được cưỡng lệnh cha, bèn bỏ lâu đài. Mắt nàng ngấn lệ, còn lòng xót xa. Nàng bi phẫn tột cùng vì cha không chịu hiểu cho, mặc dầu nàng tôn kính người nào kém các chị ? Thế là Maruška cứ lang thang bờ bãi, đi theo gió, qua núi này lại lũng nọ, rồi sa chân vào một sâm lâm hùng vĩ. Bỗng không biết từ đâu, một lão bà hiện ra trước mặt nàng. Maruška lễ phép chào bà. Còn bà nom nàng chực khóc, bèn hỏi nguyên cớ. - Thưa bà, bà chẳng cứu được con đâu ! - Maruška bảo. - Khổ sở đâu, con cứ kể rõ ta nghe ! Nhỡ rằng hữu ích đấy, như xưa nay vẫn đồn "mái đầu điểm sương thường lắm lời răn" mà - Lão bà nài. Maruška bèn trần tình cho lão bà nghe, còn thổn thức rằng, thực lòng nàng chẳng ham ngôi trọng mà chỉn mong cha tin lòng yêu của mình. Thế nhưng lão bà đã đón trước cả, bởi bà nào phải người thuần túy, mà là nhà tiên tri thông thái. Bà với tay Maruška và hỏi nàng có muốn phụ việc nhà cho bà không. Maruška chẳng đắn đo gì, bèn vâng. Thế là bà tiên dẫn nàng về căn lều giữa rừng, soạn bữa cho dùng và để nàng sống chung. Sớm hôm sau, bà bảo : - Thế con biết chăn cừu chưa ? Rồi vắt sữa, se sợi dệt vải nữa ? - Thưa, chưa ạ ! - Maruška đáp - Nhưng mong bà chỉ giáo, con xin gắng học, vì con chẳng quản công đâu. - Thôi được, vậy ta sẽ dạy con, nhưng ta bảo gì cũng chớ cãi lẫy. Bây giờ hãy vào việc, mai này ích cho con lắm đấy. Ấy là lời lão bà thông thái răn Maruška. Và Maruška bắt tay ngay vào công việc, bởi nàng lúc nào cũng là người gái chăm ngoan.
Trong lúc Maruška hầu việc bà tiên, các chị nàng chỉ biết đắm mình truy hoan. Họ hết tán giương lại xu phụ cha, cứ qua một ngày lại đòi cha ban bộ cánh mới lộng lẫy kiêu sa : Nàng cả thời hóa trang với diễn hành, còn nàng kế bày hội khiêu vũ và tiêu khiển. Rốt cuộc đức vua nhận ra rằng con gái nhớn coi mình chẳng đáng ngàn vàng. Và khi con gái thứ xin ban hôn, vua mới biết cái màn cưới còn thiết thực với nàng còn hơn cha. Vậy là vua bắt đầu thương nhớ Maruška : Nàng yêu cha thế nào, và quan tâm đến cha ra sao. Ngài tha thiết mong tỏ niềm với gái út, mà khốn nỗi, biết tìm nó ở phương trời nao ? Bữa nọ, ở vương cung lại tất bật bày đại yến. Bỗng lão bếp trưởng chạy đến bên vua : - Bẩm bệ hạ khoan từ, nguy to rồi ! - Y nói mà mặt tái mét - Có bao nhiêu muối thảy ra nước cả, giờ chẳng còn gì nêm món nữa. - Hãy cho người đi mua muối tinh về ! - Vua truyền. - Lạy Chúa, thế thì trễ mất ạ : Phải chờ rất lâu xe mới kịp chở muối ở viễn phương về. Mà trong lúc ấy, biết lấy gì làm muối chứ ? - Tùy khanh thôi, muối gì chả được ! - Vua khoát tay. - Chẳng có muối thì thần biết muối bằng gì ? - Lão bếp tấm tức. Nhưng thâm tâm đức vua cũng không đành phân bua thế nào, vì ngài chưa bao giờ băn khoăn rằng con người không sống thiếu muối được. Vậy nên ngài đổi mặt giận, đuổi lão bếp ra và bảo nấu không muối cũng xong. Lão bếp trưởng bèn quyết rằng : Đức vua đã cho phép như thế, thôi thì, từ rày soạn quốc yến cũng chẳng cần ướp muối chi cả. Thế rồi tiệc cũng dọn ra ! Món nào nom cũng nịnh mắt và chắc là ngon miệng, nhưng không ai thèm đụng. Còn vua giận tím mặt vì dường như chẳng được ai coi trọng nữa.
