Thơ Việt Những bài thơ hay trong sách giáo khoa thế hệ 8x đi cùng năm tháng

Việt Nam thân yêu

Việt Nam đất nước ta ơi!
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả rập rờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều.

Quê hương biết mấy thân yêu,
Bao nhiêu đời đã chịu nhiều thương đau.
Mặt người vất vả in sâu,
Gái trai cũng một áo nâu nhuộm bùn.

Đất nghèo nuôi những anh hùng,
Chìm trong máu lửa lại vùng đứng lên.
Đạp quân thù xuống đất đen
Súng gươm vứt bỏ lại hiền như xưa...

(Nguyễn Đình Thi, trích "Bài thơ Hắc Hải", Văn lớp 4)

 

Nhảy lớp được không ta?
Mình thích bài thơ này hồi còn đi học.

TỐNG BIỆT HÀNH

Đưa người, ta không đưa qua sông
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?
Đưa người ta chỉ đưa người ấy
Một giã gia đình một dửng dưng...

- Ly khách! Ly khách! Con đường nhỏ
Chí nhớn chưa về bàn tay không
Thì không bao giờ nói trở lại!
Ba năm mẹ già cũng đừng mong!

*

Ta biết người buồn chiều hôm trước:
Bây giờ mùa hạ sen nở nốt,
Một chị, hai chị cũng như sen
Khuyên nốt em trai dòng lệ sót.

Ta biết người buồn sáng hôm nay:
Giời chưa mùa thu, tươi lắm thay,
Em nhỏ ngây thơ đôi mắt biếc
Gói tròn thương tiếc chiếc khăn tay...

Người đi? Ừ nhỉ, người đi thực!
Mẹ thà coi như chiếc lá bay,
Chị thà coi như là hạt bụi,
Em thà coi như hơi rượu say.

Mây thu đầu núi, gió lên trăng
Cơn lạnh chiều nao đổ bóng thầm.
Ly khách ven trời nghe muốn khóc,
Tiếng Đời xô động, tiếng hờn câm.

Thâm Tâm
Nguồn: Việt Nam thi nhân tiền chiến

 

Chú bò tìm bạn

Mặt trời rúc bụi tre
Buổi chiều về nghe mát
Bò ra sông uống nước
Thấy bóng mình, ngỡ ai
Bò chào: "Kìa anh bạn
Lại gặp anh ở đây!"

Nước đang nằm nhìn mây
Nghe bò, cười nhoẻn miệng
Bóng bò chợt tan biến
Bò tưởng bạn đi đâu
Cứ ngoái trước nhìn sau
"Ậm ò" tìm gọi mãi...

 

Gửi lời chào lớp Một

Lớp Một ơi! Lớp Một!
Đón em vào năm trước
Nay giờ phút chia tay
Gửi lời chào tiến bước!

Chào bảng đen cửa sổ
Chào chỗ ngồi thân quen
Tất cả! Chào ở lại
Đón các bạn nhỏ lên.

Chào cô giáo kính mến
Cố sẽ xa chúng em...
Làm theo lời cô dạy
Cô sẽ luôn ở bên.

Lớp Một ơi! Lớp Một!
Đón em vào năm trước
Nay giờ phút chia tay
Gửi lời chào tiến bước!

(Hữu Tưởng)

 

Ai dậy sớm

Ai dậy sớm
Bước ra vườn
Hoa ngát hương
Đang chờ đón.

Ai dậy sớm
Đi ra đồng
Cả vừng đông
Đang chờ đón.

Ai dậy sớm
Chạy lên đồi
Cả đất trời
Đang chờ đón.

(Võ Quảng)

 

Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 1, tập 2 hiện hành dưới bài thơ "Gửi lời chào lớp Một" ghi tên tác giả là Hữu Tưởng.

Tuy nhiên gần đây có băn khoăn cho rằng bài thơ này là lời bài hát trong bộ phim Liên Xô (cũ), mà cụ thể, chính là lời bài hát trong bộ phim thiếu nhi Liên Xô có tựa là “Học sinh lớp Một”, sản xuất năm 1948 dựa trên cuốn truyện “Maruxia đi học” của nhà văn Nga Evghenhi Shvarts.

Một số ý kiến trên Facebook cũng cho biết bài thơ này họ được học từ những năm 1970, và ghi là "Phỏng thơ...".

Liên quan đến sách giáo khoa tiếng Việt lớp 1, sau năm 1975, sách có hai lần được sửa chữa. Lần chỉnh sửa thứ nhất là năm 1979, xuất bản năm 1981. Lần chỉnh lý thứ hai là năm 1989, xuất bản năm 1994. Sách Tiếng Việt lớp 1 được lưu hành hiện nay dựa trên bản chỉnh lý năm 1994.

Bài thơ "Gửi lời chào lớp Một" trong Sách tập đọc năm 1981​

PGS.TS Đặng Thị Lanh, chủ biên của sách Tiếng Việt lớp 1 hiện hành, cho biết bản chỉnh lý sách Tiếng Việt lớp 1 năm 1994 dựa trên sách Tập đọc lớp 1 xuất bản năm 1981.

Sách đã bỏ đi chữ “Theo” và chỉ đề tác giả là Hữu Tưởng. Với những bản trước năm 1981, bà Lanh cho biết mình chưa có cơ hội đối chiếu, truy nguyên được tác giả. Sách giáo hiện hành được các tác giả làm, trích tên tác giả bài thơ từ nguồn cuốn sách trước đó (1981).

Cùng ngày, Th.S Trần Mạnh Hưởng. người cùng tác giả Nguyễn Có được giao chỉnh lý sách Tiếng Việt lớp 1 năm 1989 cũng cung cấp cho VietNamNet một số tư liệu, cụ thể như sau: Bài thơ Gửi lời chào lớp Một xuất hiện trong cuốn Tập đọc (NXBGD, 1981 - Tg Trần Thị Ngọc Bảo, Nguyễn Có), thuộc Chương trình Cải cách giáo dục (cùng bộ Học vần, 2 tập, 1981 do Nguyễn Thị Nhất chủ biên).

Sách Tiếng Việt 1, tập 2 do ông Trần Mạnh Hưởng và ông Nguyễn Có biên soạn và chỉnh lí​

Ông Hưởng cho biết: "Năm 1989, tôi cùng anh Nguyễn Có (Biên tập viên NXBGD) - tác giả cuốn Tập đọc cũ, được Bộ giao biên soạn chỉnh lí lại cuốn Tập đọc cải cách giáo dục 1981, đưa vào tập hai của bộ sách Tiếng việt 1 (hai tập). Văn bản bài thơ hoàn toàn giống nhau, chỉ khác chữ “Theo”".

Liên hệ với ông Đào Duy Mẫn, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục phổ thông, phụ trách cấp tiểu học từ những năm 60, từng là Chủ biên SGK cải cách giáo dục, ông cũng nhận thông tin tác giả Hữu Tưởng tên thật là Nguyễn Hữu Tưởng, nguyên Viện phó Viện KHGD (nay đã mất), chính là tác giả bài thơ.

"Hồi đó anh Tưởng cũng không biết tiếng Nga, huống chi là dịch thơ. Có thể lời bài thơ và bài hát có sự trùng hợp ngẫu nhiên về ý tưởng" - ông Mẫn cho hay.

Bài thơ trong Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 1, tập 2 hiện hành​

GS Nguyễn Minh Thuyết đã giúp VietNamNet dịch nghĩa bài thơ từ nguyên bản bằng tiếng Nga, trích ra từ cuốn “Maruxia đi học” của nhà văn Nga Evghenhi Shvarts, như sau:

Первый класс Lớp Một

В первый раз Lần đầu tiên

Год назад ты принял нас. Một năm trước đón chúng em

Перешли мы во второй Chúng em đã lên lớp Hai

И прощаемся с тобой. Và chia tay lớp Một

Мел, доска, картины, карты Phấn, bảng, những bức tranh, những bản đồ

Вместе с нами перейдут. Sẽ cùng chúng em lên lớp


Чуть повыше станут парты. Những chiếc bàn sẽ cao hơn một chút

Вместе с нами подрастут. Cùng chúng em lớn lên

Полюбили мы друг друга, Chúng em đã yêu quý nhau

За подруг стоим горой, Hết lòng bảo vệ nhau

И со мной моя подруга Và bạn gái em cùng với em

Переходит во второй. Lên lớp Hai

А учительница что же? Còn cô giáo thì sao?

Бросит разве нас с тобой? Không lẽ cũng rời bỏ tôi và bạn?

Нет, учительница тоже Không, cô cũng

Переходит во второй. Lên lớp Hai

Так, дорогою веселой, Thế đấy, hãy vui lên, bạn gái thân mến ơi!

Мы шагаем, вставши в строй, Chúng em cùng tiến bước, thành hàng ngũ

Вместе с классом, и со школой. Cùng cả lớp, cả trường

И со всей родной страной. Và cùng cả đất nước thân yêu

Первый класс! Lớp Một ơi !

В первый раз Lần đầu tiên

Год назад ты принял нас. Một năm trước đón chúng em

Перешли мы во второй Chúng em đã lên lớp Hai

И прощаемся с тобой. Và chia tay cùng lớp Một.

“Đối chiếu bài thơ của bác Hữu Tưởng với bài thơ tiếng Nga, tôi thấy không thể nói là Hữu Tưởng đã dịch nguyên văn bài thơ Nga rồi đề tên mình vì 2 bài thơ rất khác nhau. Có thể nói là câu chữ trong hai bài này khác nhau đến 80%.

Như vậy, tôi nghĩ cùng lắm chỉ có thể cho rằng bài thơ tiếng Nga đã gợi cho bác Hữu Tưởng sáng tác một bài có tứ thơ tương tự. Không rõ bác Hữu Tưởng có biết tiếng Nga không. Tôi chắc là không. Có thể ai đó biết tiếng Nga đã đọc qua cho bác bài thơ này?” – GS Nguyễn Minh Thuyết nhận xét.

 

So với bài thơ trong SGK Tiếng Việt 1 và bài hát được dịch trong truyện ngắn "Ma-rut-xi-a đi học" thì ở hai đoạn đầu và cuối cùng bài hát và bài thơ có 3/4 câu giống nhau, các đoạn còn lại có sự khác nhau rất lớn.

3 câu giống nhau

Bài thơ trong SGK Tiếng Việt 1 (tập hai hiện hành) có 4 khổ thơ. Bài hát được in trong truyện ngắn này có 6 khổ. Ở hai đoạn đầu và cuối cùng bài hát và bài thơ có 3/4 câu giống nhau, các đoạn còn lại có sự khác nhau rất lớn.

Ba câu giống nhau giữa bài thơ trong sách giáo khoa và lời bài hát được dịch sang tiếng Việt như sau:

Lớp một ơi, lớp một!
Đón em vào năm trước’
Gửi lời chào, tiến bước!

Bài thơ trong sách giáo khoa Tiếng Việt hiện hành như sau:

Bài thơ trong SGK Tiếng Việt lớp 1, tập hai hiện hành.​

Truyện ngắn Ma-rut-xi-a đi học do NXB Kim Đồng xuất bản năm 1959, được chia làm 2 tập nhỏ do Khánh Như dịch (theo bản Pháp văn “Maroussia va à l’escoles của nhà xuất bản Ngoại văn Liên-xô).

Bìa 2 tập truyện ngắn Ma-rút-xi-a đi học, NXB Kim Đồng năm 1959.​

Trong lời nhà xuất bản có ghi: “Xin giới thiệu với các em tập truyện “Ma-rút-xi-a đi học” của nhà văn Liên xô E. Su-oác. Đây là một truyện rất quen biết của các em nhỏ Liên-xô, đã được quay thành phim lấy tên là “Em nữ sinh lớp một”.

Truyện “Ma-rút-xi-a đi học” không những được các em nhỏ ưa thích mà cả các bậc cha mẹ, các nhà giáo, các nhà văn đều hoan nghênh vì tính chất chân thực và ý nghĩa giáo dục sâu sắc của nó.

Lần tái bản này chúng tôi có lược bớt đi một số đoạn. Mong rằng sau này sẽ có dịp giới thiệu với các em toàn bộ cuốn truyện”.

Trích lời Nhà xuất bản Kim Đồng trong cuốn truyện Ma-rút-xi-a đi học xuất bản năm 1959​

Cuối tập hai của truyện có in bài hát.Dưới đây là nội dung bài hát được dịch sang tiếng Việt:

​

Bài hát được Khánh Như dịch lại, in trong tập truyện Ma-rút-xi-a đi học, NXB Kim Đồng năm 1959.​

Lớp một ơi, lớp một!
Đón em vào năm trước’
Năm nay lên lớp hai,
Gửi lời chào, tiến bước!

Phấn, bảng, sổ gọi tên,
Theo chúng em cùng lên
Chúng em dần lớn mãi,
Bàn ghế cùng lớn thêm,

Chúng em chơi thân mật
Yêu thương cả mọi người,
Đứa bạn em yêu nhất
Cũng cùng lên lớp hai.

Còn cô giáo thân mến
Cô sẽ xa chúng em?
Không, cô yêu chúng em,
Cô cũng lên lớp chứ.

Thế là cùng vui vẻ
Chúng em tiến bước đều,
Cùng cả trường cả lớp,
Cùng Tổ quốc thân yêu!

Lớp một ơi, lớp một!
Đón em vào năm trước,
Năm nay lên lớp hai,
Gửi lời chào, tiến bước!

Khánh Như dịch (theo bản Pháp văn “Maroussia va à l’escoles của nhà xuất bản Ngoại văn Liên-xô).

 

Chùm hoa giẻ

Bờ cây chen chúc lá
Chùm giẻ treo nơi nào?
Gió về đưa hương lạ
Cứ thơm hoài, xôn xao!

Bạn trai vin cành hái
Bạn gái lượm đầy tay
Bạn trai túi áo đầy
Bạn gái cài sau nón
Chùm này hoa vàng rộm
Rủ nhau giành tặng cô
Lớp học chưa đến giờ
Đã thơm bàn cô giáo.

(Xuân Hoài, Tiếng Việt lớp 3, tập 1)

 

Thợ rèn

Giữa trăm nghề, làm nghề thợ rèn
Ngồi xuống nhọ lưng, quệt ngang nhọ mũi
Suốt tám giờ chân than mặt bụi
Giữa trăm nghề, chọn nghề thợ rèn.

Làm thợ rèn mùa hè có nực
Quai một trận, nước tu ừng ực.
Hai vai trần bóng nhẫy mồ hôi
Cũng có khi thấy thở qua tai.

Làm thợ rèn vui như diễn kịch
Râu bằng than mọc lên bằng thích
Nghịch ở đây già trẻ như nhau
Nên nụ cười nào có tắt đâu.

(Khánh Nguyên, Văn Lớp 4)

 

Nghệ nhân Bát Tràng

Em cầm bút vẽ lên tay
Đất Cao Lanh bỗng nở đầy sắc hoa:
Cánh cò bay lả, bay la
Lũy tre đầu xóm, cây đa giữa đồng.
Con đò lá trúc qua sông
Trái mơ tròn trĩnh, quả bòng đung đưa...
Bút nghiêng, lất phất hạt mưa
Bút chao, gợn nước Tây Hồ lăn tăn.
Hài hòa đường nét hoa văn
Dáng em, dáng của nghệ nhân Bát Tràng. ​

​

(Hồ Minh Hà, trích "Nét vẽ...màu men", Văn Lớp 4)​

 

Nghe thầy đọc thơ

Em nghe thầy đọc bao ngày
Tiếng thơ đỏ nắng xanh cây quanh nhà.
Mái chèo nghe vọng sông xa
Êm êm như tiếng của bà năm xưa.
Nghe trăng thở động tàu dừa
Rào rào nghe chuyển cơn mưa giữa trời.
Thêm yêu tiếng hát nụ cười
Nghe thơ em thấy đất trời đẹp ra.

(Trần Đăng Khoa, Văn lớp 4)

 

Mẹ vắng nhà ngày bão

Mấy ngày mẹ về quê
Là mấy ngày bão nổi
Con đường mẹ đi về
Cơn mưa dài chặn lối.

Hai chiếc giường ướt một
Ba bố con nằm chung
Vẫn thấy trống phía trong
Nằm ấm mà thao thức.

Nghĩ giờ này ở quê
Mẹ cũng không ngủ được
Thương bố con vụng về
Củi mùn thì lại ướt.

Nhưng chị vẫn hái lá
Cho thỏ mẹ, thỏ con
Em thì chăm đàn ngan
Sáng lại chiều no bữa.
Bố đội nón đi chợ
Mua cá về nấu chua...

Thế rồi cơn bão qua
Bầu trời xanh trở lại.
Mẹ về như nắng mới
Sáng ấm cả gian nhà.

(Trích "Hồ trong mây", Đặng Hiển; Văn Lớp 4)

 

Em thích khổ cuối nhất, trong cuộc sống nhiều lần mình mong "con bão lòng sớm qua".

 

Thương ông

Ông bị đau chân,
Nó sưng nó tấy.
Đi phải chống gậy
Khập khiễng khập khà,
Bước lên thềm nhà,
Nhấc chân khó quá.
Thấy ông nhăn nhó,
Việt chơi ngoài sân
Lon ton chạy gần,
Âu yếm, nhanh nhảu:
"Ông vịn vai cháu!
Cháu đỡ ông lên".

Ông bước lên thềm,
Trong lòng sung sướng,
Quẳng gậy, cúi xuống
Quên cả đớn đau
Ôm cháu xoa đầu
"Hoan hô thằng bé!
Bé thế mà khỏe,
Vì nó thương ông"...

(Tú Mỡ)