Thơ Việt Những bài thơ hay trong sách giáo khoa thế hệ 8x đi cùng năm tháng

Vậy nó mới đi cùng năm tháng với tụi mình đó.

 

Bè xuôi sông La

Bè ta xuôi sông La
Dẻ cau cùng táu mật
Muồng đen và trai đất
Lát chun rồi lát hoa.

Sông La ơi sông La
Trong veo như ánh mắt
Bờ tre xanh im mát
Mươn mướt đôi hàng mi
Bè đi chiều thầm thì
Gỗ lượn đàn thong thả
Như bầy trâu lim dim
Đắm mình trong êm ả
Sóng long lanh vẩy cá
Chim hót trên bờ đê

Ta nằm nghe, nằm nghe
Giữa bốn bề ngây ngất
Mùi vôi xây rất say
Mùi lán cưa ngọt mát
Trong đạn bom đổ nát
Bừng tươi nụ ngói hồng
Đồng vàng hoe lúa trổ
Khói nở xòa như bông.

(Vũ Duy Thông, Văn Lớp 4)

 

Năm 1969, bài thơ “Bè xuôi sông La” của nhà thơ Vũ Duy Thông giành giải Ba trong cuộc thi thơ do báo Văn Nghệ tổ chức.

Dù không đạt giải cao nhất, nhưng nhà thơ Xuân Diệu, chánh chủ khảo cuộc thi đã nói: “Sau cuộc thi này, có thể nhiều bài thơ sẽ bị lãng quên, nhưng Bè xuôi sông La chắc chắn còn…” Và quả thực, sau 40 năm, bài thơ vẫn đang được đọc và được học.

Thực tế của “Bè xuôi sông La”

Bài thơ “Bè xuôi sông La” được viết năm 1969, khi nhà thơ Vũ Duy Thông đang công tác ở Hà Tĩnh. Là một phóng viên chiến trường, ông thường xuyên phải đến những điểm địch đánh phá ác liệt nhất nhưng nhiều khi cũng được phân công sang những đề tài khác. Lần đó, ông đạp xe cả mấy chục cây số từ Thạch Vĩnh lên lâm trường Hương Sơn để viết về đội khai thác số 5 của lâm trường này. Khi đó, ai đã từng sống ở chiến trường khu 4 đều không thể quên được hình ảnh những người dân nơi đây chặt các cây gỗ, rỡ nhà mình để lót đường thông xe ra tiền tuyến. Trong chuyến công tác này, xúc động trước công việc vất vả nhưng đầy nhiệt huyết công nhân lâm trường, chàng phóng viên trẻ Vũ Duy Thông đã viết bài thơ.

Sau khi bài thơ làm xong, tình cờ, sau một chuyến đi công tác, trở về nơi ở của tổ phóng viên thường trú là ban tuyên huấn tỉnh ủy ông thấy có một đống báo cũ liền lật ra đọc. Tình cờ, trong số đó có tờ báo Văn Nghệ, in thông báo về cuộc thi thơ năm 1969. Hôm đó là ngày 30 tháng 12 rồi, trong khi hạn cuối cuối cùng nộp tác phẩm là ngày 31. Từ xóm Đình xã Thạch Vĩnh, nơi sơ tán bí mật của Ban tuyên giáo tỉnh ủy đến xã Thạch Thanh là nơi có bưu điện khá xa lại thường bị máy bay ném bom…Ông nhớ lại: “ Hạn nộp thì sắp hết, bưu điện thì quá xa thế nhưng tôi rất muốn dự thi để thử sức mình. Thôi thì cứ liều! Tôi vội tìm trong cuốn sổ chép thơ xem có bài nào được thì chép để gửi. Khi đó, “Bè xuôi sông La” đang còn ở dạng viết tay rất lem nhem. Chọn mãi, được hai bài, “Bè xuôi sông La” và “ Ngọn đèn lò”. Ngồi trong hầm, hí húi sửa ngay trong đêm. Đến sáng hôm sau thì chép lại sạch sẽ, chữ nắn nót và tròn trịa như hạt đỗ …rồi đạp xe sang tận Thạch Thanh để gửi bưu điện”.

Trong cuộc thi này, giải Nhất thuộc về Phạm Tiến Duật; Nhì là Vương Anh, Phan Thị Thanh Nhàn và Bế Kiến Quốc, giải Ba là Vũ Châu Phối…Nhà thơ Xuân Diệu lúc bấy giờ là chánh chủ khảo cuộc thi, trước khi họp phiên tổng kết, ông đã đi lật lại một đống bản thảo không được giải, trong đó có tác phẩm của của nhà thơ Vũ Duy Thông. Vì trên bì thư có dấu bưu điện ngày 31/12 hơn nữa lại được gửi từ chiến trường nhất lại là khu 4 nên nhà thơ Xuân Diệu không ngại ngần xem lại. Và thật bất ngờ, sau khi xem xong, Xuân Diệu đã quyết định bổ sung bài thơ “Bè xuôi sông La” vào giải. Và bài thơ đạt giải Ba.

Với nhà thơ Vũ Duy Thông thì dường như bài thơ “Bè xuôi sông La” có duyên với nhà thơ Xuân Diệu! Ông kể: “Khi báo Văn Nghệ in các bài thơ đoạt giải thưởng, đã in nhầm một từ trong bài thơ này. Tôi viết là: “Thác lao vèo ngang mặt” bị in nhầm là “Thác lao vào ngang mặt”. Có người đưa tờ báo cho ông Xuân Diệu thì ông nói: “May mà nó nhầm, vèo thì nhẹ quá, vào mới hay!” Nhờ việc đọc bản sửa nhầm, đúng hơn là nhờ sự tinh tế và tài thơ của Xuân Diệu, tôi có một câu thơ càng sau này càng thấy tâm đắc.”

* Hành trình đến với sách giáo khoa.

Sau khi được giải, “Bè xuôi sông La” được in và tái bản rất nhiều lần trong nhiều tuyển tập khác nhau. Rồi bài thơ được chọn in trong SGK nhưng chỉ ở mục đọc thêm. Mãi tới gần đây, bài thơ mới được chuyển thành bài đọc trong SGK Tiếng Việt 4, bộ mới. Tuy vậy, bài thơ gốc dài hơn chục khổ với những câu như:

"Gỗ tía như mật đông
Gỗ vàng như sắc lụa
Gỗ phau phau men sữa
Gỗ lên vân mượt mà
Xẻ ra thành bền chắc
Dựng lên thành nguy nga”

Hay:

“Sông La ơi sông La
Trôi mềm như lá lúa
Có nghe gỗ vặn mình
Đổ ầm lưng vách đá…
Nghe sức ta, lòng ta
Chở Trường - sơn cao ngất
Gỗ khép lòng sông chật
Sào vít ngang trăng ngà…”

Theo nhà thơ, chính những khổ thơ bị lược bớt đi không đưa vào SGK ấy mới làm nên cái độc đáo của bài thơ vì vào thời điểm chiến tranh ác liệt đó, một bài thơ không có tiếng bom đạn, không có tiếng thét căm thù, không có tiếng reo chiến thắng mà cứ trong veo, cứ thanh thản như không mới là chuyện hiếm. Nhưng có lẽ cũng cần thông cảm, trong khuôn khổ một tiết học 45 phút với học sinh bậc tiểu học, nếu văn bản dài quá sẽ không sao chuyển tải hết được nội dung. Theo ông, đó cũng chính là một trong những hạn chế trong việc lựa chọn tác phẩm đưa vào SGK.

 

Mấy bài bác đăng lạ quá, em chưa đọc qua luôn đó.

 

Đi thuyền trên sông Đáy

Dòng sông lặng ngắt như tờ,
Sao đưa thuyền chạy, thuyền chờ trăng theo.
Bốn bề phong cảnh vắng teo
Chỉ nghe cót két tiếng chèo thuyền nan.
Lòng riêng riêng những bàng hoàng
Lo sao khôi phục giang san Tiên Rồng.
Thuyền về, trời đã rạng đông,
Bao la nhuốm một màu hồng đẹp tươi.

(Hồ Chí Minh, Văn Lớp 4)

 

Một chiều thu trung du

Buổi chiều đi lên vùng trung du
Lá cọ se se, gió trở mùa
Vườn đồi cao thấp xanh tre trúc
Trái bưởi vàng như trong chuyện xưa.

Nước bốn nghìn năm, nơi cổ sơ
Cỏ cây quen thuộc đến bây giờ
Nơi vua cày ruộng, quan trồng lúa
Công chúa làm nương và dệt tợ

Nôi cũ bây giờ con cháu xây
Khói trời công nghiệp lẫn trong mây
Những đồi cọ thắm ôm thành phố
Tiếng nhạc đài vang trên lá cây.

Tôi đến trung du, thu rất trong
Sông Thao nước đỏ đến nao lòng
Bỗng nghe ngân lảnh trong chiều biếc
Một tiếng gầu va giếng đá ong...

(Vũ Quần Phương, Văn 4)

 

Hành quân giữa rừng xuân

Rừng xa vọng tiếng chim gù
Ngân nga tiếng suối, vi vu gió ngàn
Mùa xuân đậm lá ngụy trang
Đường ra tiền tuyến nở vàng hoa mai.

Ba lô nặng, súng cầm tay
Đường xa biết mấy dặm dài nhớ thương
Giờ này mẹ ở quê hương
Cũng chừng đang dõi theo đường ta đi.

Đêm mưa ngày nắng xá gì
Quân thù còn đó, ta đi chưa về
Chim rừng thánh thót bên khe
Nhìn lên xanh biếc bốn bề rừng xuân.

(Lê Anh Xuân, Văn Lớp 4)

 

Chim ra quân

Tùng tùng tùng!
Đánh ba tiếng trống
Sắp quân cho chỉnh.
Phượng hoàng thống lĩnh
Bạch hạc hiệp đồng
Bên phải thì công
Bên trái thì sếu
Giang cao ngất ngểu
Đi trước tiên phong
Cả mỏ bồ nông
Đi sau chặn hậu
Sáo đen, sáo sậu
Ran giục đôi bên
Chú quạ thông tin
Mang thư đi trước
Một đàn vịt nước
Chú két, chú le
Sắm sửa thuyền bè
Cho quân trẩy thủy...

(Đồng dao, Võ Văn Trực sưu tầm, Văn Lớp 4)

 

Quê em

Quê em đồng lúa nương dâu
Bên dòng sông nhỏ nhịp cầu bắc ngang
Dừa xanh toả mát đường làng
Ngô khoai xanh tốt, rộn ràng tiếng thoi.

(Tiếng Việt Lớp 1)

 

Học đi em

Học đi em
Học đi mà nhớ mãi
Quê hương ta một dải
Từ mũi Cà Mau
Đến địa đầu Móng Cái
Núi Trường Sơn vĩ đại
Bờ biển rộng bao la
Có Việt Bắc mồ ma giặc Pháp
Nối liền Đồng Tháp Nam Bộ thành đồng
Em học đi cho thuộc
Rằng nước ta là của chúng ta
Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa
Chúng ta
Con một cha
Nhà một nóc
Thịt với xương tim óc dính liền
Dù ai nói ngả nói nghiêng
Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân
Dù ai rào dậu ngăn sân
Lòng ta vẫn giữ là dân Cụ Hồ.

(Tố Hữu)

 

Bài này thế hệ 7x biết, thế hệ 8x ít biết lắm.

 

Đây là một trong những bài thơ mình thích nhất. Giờ mới biết còn có cả một giai thoại hay ho.

 

Mình cũng biết bài này.

Nhưng thơ Tố Hữu trước đọc còn thấy hay. Nay đọc lại thấy hơi mệt.

 

Trâu đồi

Ai thổi sáo gọi trâu đâu đó
Chiều im nghiêng trên mảng núi xa
Con trâu trắng dẫn đàn lên núi
Vểnh đôi tai, nghe sáo trở về.

Trâu đực chạy rầm rầm như hổ
Trâu thiến rong từng bước hiền lành
Cổ lừng lững như chum như vại
Móng hến hằn im mép cỏ xanh.

Những chú nghé lông tơ mũm mĩm
Mũi phập phồng dính cánh hoa mua
Cổng trại mở, trâu vào chen chúc
Chiều rộn ràng trong tiếng nghé ơ.

(Ngô Văn Phú, trích "Tháng năm mùa gặt", Văn Lớp 4)

 

Mưa rơi

Nghe chim tu hú gọi
Rừng Lộc Ninh sáng rồi
Suốt đêm qua không ngủ
Nằm đếm tiếng mưa rơi
Lo cho anh bộ đội
Lầy lội quãng đường dài
Hết tăng rồi lại pháo
Mong chẳng thấy tăm hơi
Chiến trường chờ từng phút
Đừng mưa, nữa mưa ơi!
Để đường mau khô ráo
Cho xe vào tới nơi.
Trận cuối cùng lịch sử
Tiếng súng bắt đầu rồi.

(Lê Đức Thọ, Văn Lớp 4)

 

Mẹ

Con bị thương, nằm lại một mùa mưa
Nhớ dáng mẹ ân cần mà lặng lẽ
Nhà yên ắng. Tiếng chân đi rất nhẹ
Gió từng hồi trên mái lá ùa qua.

Nhớ vườn cây che bóng kín sau nhà
Trái chín rụng suốt mùa mưa lộp độp
Những dãy bưởi sai, những hàng khế ngọt
Nhãn đầu mùa, chim đến bói lao xao…

Con xót lòng, mẹ hái trái bưởi đào
Con nhạt miệng, có canh tôm nấu khế,
Khoai nướng, ngô bung ngọt lòng đến thế
Mỗi ban mai toả khói ấm trong nhà...

(Bằng Việt, Văn Lớp 4)