19. TVTPM-vancuong7975(xong)Wiki

Link PDF

Link Google Docs

Link Word Online


tù nhân. Nhưng họ nói Fabiơ Côngti đã bắn đại bác ra. Có những người khác bảo pháo binh rảy nước lên thuốc súng vì không muốn giết hại đồng bào. Tuy nhiên việc này thú vị hơn nhiều, trong khi viên thầy thuốc ở Xăngđôlarô nắn chữa cánh tay cho tôi, một người từ Pácmơ đến kể rằng dân chúng bắt gặp tên thư lại khét tiếng của ngục thành, tên Bacbôn, đã đập chết nó rồi mang xác nó đến treo ở công viên, trên cái cây gần ngục thành nhất. Dân chúng kéo đi đập phá pho tượng đẹp đẽ của quận vương dựng ở vườn ngự. Nhưng ngài bá tước đã lấy một tiểu đoàn cấm binh dàn trước pho tượng và bảo truyền cho nhân dân biết rằng kẻ nào đi vào vườn ngự sẽ không trở ra toàn mạng, và dân chúng đâm sợ. Vậy mà điều này mới thật lạ người từ Pácmơ đến và là một cựu sen đầm đã kể đi kể lại với tôi nhiều lần, đó là việc ngài bá tước đá đít tướng P, người chỉ huy cấm binh, và ngài đã bảo hai pháo thủ dẫn tướng ấy ra khỏi vườn ngự sau khi lột hết cầu vai của ông ta.

- Bá tước là thế đấy, ta biết mà! Nữ công tước kêu lên với một niềm vui sướng bồng bột, mà một phút trước đây chính bà không ngờ có thể có. Ông không bao giờ chịu để cho người ta làm nhục vương phi của chúng ta. Còn tướng P, vì trung thành với những người chủ chính thống, nên trước kia không khi nào muốn phụng sự kẻ thoái vị, chứ bá tước thì ít cao thượng hơn, bá tước đã tham dự tất cả những cuộc đình chiến ở Tây Ban Nha, điều này người ta thường viện ra để chỉ trích ông.

Nữ công tước bóc thư bá tước, nhưng chốc chốc lại ngừng đọc để hỏi Bruynô hàng trăm câu hỏi.

Bức thư viết rất nhộn, bá tước dùng những lời lẽ bi thảm nhưng niềm vui sướng sôi nổi nhất toát lên từ mỗi chữ. Ông tránh nói chi tiết về cái chết của quận vương và kết thúc thư như sau:

"Chắc em sắp trở về, thần nữ yêu quí của tôi ạ! Nhưng tôi khuyên em hãy chờ một vài hôm người giao thông mà vương phi phái đi nội nhật hôm nay hoặc ngày mai thôi sẽ đến, tôi tin là như vậy.

Việc hồi triều của em phải huy hoàng cũng như việc xuất ngoại của em đã táo tợn. Còn cái tên đại tội phạm ở bên cạnh em đó thì tôi định sẽ cho đem nó ra xét xử giữa mười hai vị quan tòa từ các nơi trên đất nước này triệu về. Tuy nhiên, muốn trừng phạt con quái ấy cho xứng đáng tội trạng nó thì trước tiên tôi phải xé vụn cái bản án thứ nhất đi đã, nếu có bản án ấy".

Bá tước lại viết thêm:

"Còn một việc khác nữa, tôi vừa phân phát đạn cho hai tiểu đoàn cấm binh, tôi sắp đánh nhau và sẽ cố gắng sao cho xứng với cái mệnh danh "Tên tàn bạo" mà bọn tự do đã đặt cho tôi từ lâu. Trong doanh trại, cái xác ướp lâu đời là tướng P dám nói đến việc thương thuyết với đám dân chúng sục sôi toan nổi loạn. Tôi viết thư cho em từ giữa đường phố. Tôi đến hoàng cung đây, kẻ nào muốn vào đó phải bước qua xác chết của tôi. Vĩnh biệt em! Nếu tôi chết, tôi vẫn cứ say đắm em như thường, cũng như khi tôi còn sống! Đừng quên rút ba trăm nghìn frăng gửi theo tên em ở ngân hàng Đ tại Lyông.

Đây cái thằng quỷ Rátxi tái nhợt như xác chết, đầu không mang tóc giả. Em không tưởng tượng mặt mày hắn đâu! Dân chúng nhất thiết muốn treo cổ hắn, làm như thế thiệt cho hắn quá, hắn xứng đáng được ngựa xé xác. Nó trốn trong lầu tôi rồi đeo theo đuôi tôi ở ngoài đường phố. Tôi không biết làm gì với nó... tôi không muốn dắt nó đến hoàng cung, làm thế là khiến cho cuộc nổi loạn bùng nổ ở phía ấy. F sẽ thấy tôi có yêu chú ta hay không. Câu đầu tiên tôi nói với Rátxi là:

Tôi cần có bản án xử ông Đen Đônggô cùng với tất cả những bản sao mà ông có thể có, ông hãy nói với bọn quan tòa bất công đó, chúng là nguyên nhân của cuộc nổi loạn này, là tôi sẽ cho treo cổ tất cả bọn chúng, cùng với ông nữa, ông bạn thân mến ạ, nếu chúng nhắc một tiếng thôi về cái bản án kia, bản án chưa bao giờ tồn tại. Nhân danh Fabrixơ, tôi phái một đại đội thủ pháo đến cho đức tổng giám mục. Vĩnh biệt em, nữ thần yêu quý! Dinh tôi sắp bị đốt và tôi sẽ mất những bức chân dung mê hồn của em. Tôi chạy đến cung điện để báo cách chức tướng P đê tiện vì hắn đã làm những điều sở trường của hắn. Hắn nịnh dân chúng một cách hèn hạ cũng như ngày xưa hắn nịnh cố hoàng thân. Tất cả bọn tướng ấy sợ hãi như chết, có lẽ tôi phải bảo cử tôi làm tổng tư lệnh mới xong".

Nữ công tước ranh mãnh không cho đánh thức Fabrixơ, bà cảm thấy bừng dậy trong lòng một niềm kính phục đối với bá tước gần giống tình yêu: "Suy đi nghĩ lại cho cùng, ta lấy anh ấy là phải!" Bà tự nhủ như vậy và tức thì viết thư nói việc ấy với bá tước, bà cho một người nhà mang thư đi. Đêm ấy, bà không có phút nào rỗi rãi để buồn khổ.

Hôm sau vào trưa, bà thấy một chiếc thuyền có mười tay chèo rẽ nước lướt tới băng băng. Rồi Fabrixơ và bà nhận ra một người mặc đồng phục gia bộc nhà hoàng thân. Người đó đúng là một người liên lạc của quận vương, trước khi lên bờ anh hét lên cho nữ công tước nghe thấy: Cuộc nổi loạn đã yên! Hắn trao cho bà mấy bức thư của bá tước, một bức thư rất ân tình của vương phi và một sắc dụ của quận vương Ranuyxơ Ecnext V viết trên giấy da báo phong bà là nữ công tước Xăng Giôvani và tổng quản nữ đại thần của thái phi. Vị thế tử trẻ tuổi uyên thâm về khoáng vật học mà nữ công tước cho là khờ dại đó, đã có ý tứ viết cho bà một lá thư nhỏ, nhưng có hơi hướng tình yêu ở đoạn cuối. Thư như sau:

"Thưa công tước phu nhân, bá tước nói người bằng lòng về tôi. Sự thực thì tôi đã phải chịu lửa bên cạnh ông và ngựa tôi trúng đạn, thấy chỉ có thế thôi mà người ta làm ầm lên, tôi rất muốn dự một trận đánh thực sự, nhưng không phải là đánh vào dân ta. Nhờ cả ở bá tước, những tướng tá của tôi không hề dự trận cho nên đã hành động như thỏ, hình như có hai ba tướng bỏ chạy đến tận Bôlônhơ. Từ khi một biến cố lớn và thảm thương đem lại quyền trị vì cho tôi, tôi chưa hề ký một sắc dụ nào thích thú bằng sắc dụ cử phu nhân làm tổng quản nữ đại thần của mẹ tôi. Đức thái phi và tôi nhớ là một hôm nào đó phu nhân ngắm say xưa cái cảnh Xăng Giôvani của Petrackơ ngày xưa. Theo người ta bảo, mẹ muốn biếu phu nhân cái ấp nhỏ đỏ. Còn tôí không biết lấy gì để tặng phu nhân và không dám hiến dâng tất cả cái gì phu nhân đã có, tôi phong phu nhân tước nữ quận công ở nước tôi. Tôi không biết phu nhân có đủ uyên bác để biết rằng Xăngxêvêrina là một tước vị La mã hay không. Tôi vừa ban băng nhất đẳng bội tinh nước ta cho đức tổng giám mục đáng kính, người đã tỏ ra có một sự cương nghị hiếm có ở những cụ già bảy mươi. Phu nhân đừng oán tôi đã triệu về tất cả những mệnh phụ lưu vong. Người ta bảo tôi từ nay chỉ ký tên sau khi viết những chữ thân ái. Tôi không ưa người ta bắt tôi không định bừa bãi một điều chỉ hoàn toàn đúng khi tôi viết cho phu nhân.

Thân ái

Ranuyxơ Ecnexi

Theo lời lẽ trong thư, ai không nói rằng bà công tước sắp được hưởng ân sủng cao nhất? Tuy vậy bà thấy có cái gì khác thường trong mấy bức thư của bá tước mà bà nhận được hai giờ sau. Ông không nói gì khác một cách rõ ràng nhưng khuyên bà hãy hoãn việc trở về Pácmơ ít hôm và viết thư cho thái phi nói mình đang mệt nhiều. Nhưng nữ công tước và Fabrixơ vẫn lên đường sau bữa ăn trưa. Mục đích của bà công tước là thúc đẩy cuộc hôn nhân của hầu tước Cretxăngzi, tuy bà không tự thú với mình như vậy, về phần Fabrixơ thì anh sung sướng như điên trong khi đi đường, khiến bà công tước thấy quá lố bịch. Anh hy vọng gặp Clêlia nay mai, anh tính đến việc bắt cóc cô, dù trái ý cô, nếu chỉ còn có cách ấy để hủy bỏ cuộc hôn nhân.

Hành trình của cô cháu nữ công tước diễn ra rất vui vẻ. Đến một trạm gần Pácmơ, Fabrixơ dừng lại một lát để thay áo quần cố đạo, lúc thường ăn mặc như một người có tang. Khi anh trở vào phòng bà công tước, bà nói:

• Cô thấy có cái gì mập mờ và khả nghi trong các bức thư của bá tước. Anh hãy nghe cô, nán lại đây ít tiếng đồng hồ. Cô sẽ phái người đến báo tin cho anh ngay sau khi cô đã trao đổi ý kiến với ông thượng thư tài giỏi ấy.
  

Cái ý kiến hợp lý ấy, Fabrixơ nghe theo một cách rất miễn cưỡng. Bá tước tiếp đón nữ công tước với những biểu hiện vui mừng bồng bột như của một đứa trẻ mười lăm và gọi bà là vợ. Mãi ông vẫn không chịu nói về tình hình chính trị. Nhưng chung qui rồi cũng phải đi đến cái chuyện buồn đó:

• Em cản, không cho Fabrixơ trở về một cách công khai là phải lắm. Ở đây đang trong giai đoạn tối phản động. Em thử đoán xem quận vương cho anh bạn đồng nghiệp nào của tôi giữ ghế bộ trưởng thái phi, một người cứ mỗi tháng một đôi lần mắng hắn: "Im đi! Gôngzô, anh chỉ là một con lừa".
  

Thường thường, nữ hầu tước ở trong trạng thái mơ màng và lơ đễnh, cho đến khi có tiếng đồng hồ đánh mười một giờ thì bà pha trà và gọi tên từng người hiện diện mời uống trà, Gôngzô để ý thấy mỗi khi người ta nói đến cô bé Aneta Marini thì nữ hầu tước tỉnh ra một lát khỏi trạng thái mơ màng đó. Sau bữa trà, lúc sắp được trở về buồng riêng, hình như nữ
hầu tước có vui lên, và người ta chọn lúc ấy để đọc cho bà nghe những bài thơ trào phúng.

Ở Ý người ta làm thơ châm biếm rất hay, đó là thể loại văn học còn có ít nhiều sinh lực. Thực ra, loại văn chương này không bị kiểm duyệt. Những tân khách của nhà họ Cretxăngzi bao giờ cũng rao bài thơ của mình bằng câu: Hầu tước phu nhân có vui lòng cho phép tôi đọc trước mặt phu nhân một bài thơ rất dở hay không? Khi bài thơ làm cho người ta cười và đã được đọc đi đọc lại hai ba lần thì bao giờ cũng có một sĩ quan kêu lên:

- Ông bộ trưởng bộ công an đáng lẽ phải lo bắt những tác giả các thứ ô trọc này mà treo cổ thử chơi.

Giới thị dân trái lại đón nhận những bài thơ ấy với sự khâm phục chân tình nhất và bọn thư ký của cả biện lý đem sao ra bán. Căn cứ trên lối tọc mạch riêng của nữ hầu tước, Giôngxô tưởng là người ta tán dương sắc đẹp của con bé Marini thái quá trước mặt bà, và con bé lại có đến bạc triệu nữa, cho nên bà ganh ghét. Vì Gôngzô luôn có nụ cười trên môi và hoàn toàn coi thường những ai không quí tộc, cho nên hắn có thể chui vào khắp mọi nơi. Ngày hôm sau, hắn đội cái mũ có lông chim một cách đắc thắng thế nào đó mà đến nhà nữ hầu tước, cách đội mũ ấy người ta chỉ thấy hắn dùng một đôi lần trong năm, nhưng khi quận vương vừa nói với hắn: Nhà ngươi về nhé Gôngzô.

Là tôi chưa xé được bản án xử Fabrixơ bởi cái lẽ trọng đại là tên bợm Rátxi không đưa cho tôi. Cho nên phu nhân không cho Fabrixơ công khai trở về là phải lắm. Bản án vẫn luôn luôn có hiệu lực. Tuy nhiên, tôi không tin rằng tên Rátxi dám cho bắt cháu chúng ta hôm nay, mươi lăm hôm nữa nó dám đấy. Nếu Fabrixơ khăng khăng đòi về thành phố thì hãy bảo nó đến ở nơi tôi.

• Nhưng vì sao lại xảy ra như thế? Nữ công tước lấy làm lạ kêu lên.
  
  
• Người ta dèm pha với tân vương là tôi lên mặt độc tài, cứu tinh của tổ quốc và tôi muốn dắt mũi ngài như một chú bé, hơn thế, khi nói về ngài tôi đã thốt lên cái tiếng tai hại: Chú bé ấy.

Việc đó có thể có thật, ngày hôm đó tôi bồng bột quá, chẳng hạn tôi thấy tân vương là một người vĩ đại bởi vì người khá gan dạ trước những tiếng súng đầu tiên mà người nghe thấy trong đời. Vương không kém thông minh, vương còn có phần phong nhã hơn bố, tóm lại tôi luôn luôn nói rằng bản chất tân vương tốt và lương thiện, nhưng tấm lòng chân thật và trẻ trung ấy co rúm lại khi người ta kể cho nghe một mánh khóe rất lương và nghĩ rằng người nào đã nhận thay nhưng điều như vậy thì chắc là tự mình cũng phải có một tâm hồn tối tăm, cũng phải biết ông được giáo dục như thế nào!...

Đáng lẽ trước đây tướng công phải nghĩ rằng một ngày kia thế tử sẽ là vương chủ và bố trí bên cạnh ông là một người thông minh.

• Trước hết chúng ta có cái gương của ông áp bê Côngđiác, được người mà tôi kế vị, hầu tước Pêlinô mới, ông áp bê chỉ làm cho người học trò của mình trở nên một ông chúa khờ. Ông ta đi vào các đám rước thánh thể và năm 1796 ông không biết thương lượng với tướng Bônapactơ, nếu biết thương lượng thì tướng Bônapactơ sẽ làm cho đất nước ông ta rộng lớn gấp ba. Thứ nữa, tôi không hề nghĩ rằng tôi sẽ làm bộ trưởng mười năm liền. Bây giờ chán ngấy tất rồi, chán từ một tháng nay, tôi muốn cóp nhặt một triệu trước khi bỏ mặc cái chợ tôm cá mà tôi đã giải cứu này tự xoay xở lấy. Không có tôi, Pácmơ hẳn đã trở thành một nước cộng hòa trong hai tháng với nhà thơ Ferăngtê làm lãnh tụ độc tài. Cái câu ấy khiến cho nữ công tước đỏ mặt xấu hổ, thì ra bá tước không hay biết tí gì cả.
  

Chúng ta sắp trở lại chế độ quân chủ thông thường của thế kỷ XVIII với một cha rửa tội và một ả nhân tình bên cạnh vua. Thật ra hoàng thân chỉ yêu khoáng sản học và yêu phu nhân nữa có lẽ. Từ khi ông ấy trị vì, người hầu phòng của ông, em người này mới tại ngũ chín tháng đã được tôi thăng đại úy, người hầu phòng ấy đã tìm được cách làm cho ông tin rằng ông sung sướng hơn ai hết vì hình trông nghiêng của ông sẽ hiện trên đồng êquy. Khi cái niềm tin đẹp đẽ ấy mờ nhạt đi thì ông đâm buồn chán.

Bây giờ ông cần một phụ tá như là một vị thuốc giải buồn. Ấy! Dù Điện hạ có ban cho tôi cả triệu frăng cần thiết để chúng ta sống đàng hoàng ở Naplơ hay Pari chăng nữa, tôi cũng không muốn làm phương thuốc giải buồn cho Điện hạ và mỗi ngày chung đụng với Điện hạ bốn năm tiếng đồng hồ. Vả chăng vì tôi thông minh hơn ngài cho nên một tháng sau ngài sẽ coi tôi là một quái vật.

Quận vương quá cố ác và ghen tị, nhưng ngài đã chiến đấu ở chiến trường, từng chỉ huy những liên sư, cho nên có tư thế. Người ta tìm thấy cốt cách vương giả ở ngài vì vậy tôi có thể là thủ tướng tốt hay xấu bên cạnh ngài, với cái ông con lương thiện và tốt bụng này, tôi bắt buộc phải thành người mưu mô xúc xiểm. Tôi sẽ biến thành đối thủ của bất kỳ người phụ nữ hạng bét nào trong hoàng cung, và đối thủ quá kém thế bởi vì tôi coi thường hàng trăm chi tiết cần thiết. Chẳng hạn cách đây ba hôm, một trong những phụ nữ mới buổi sáng đi phát khăn trắng cho các phòng đã nảy ý làm cho hoàng thân mất chiếc chìa khóa của một bàn giấy kiểu Anh. Chì vì thế mà Điện hạ không chịu xét về những vụ mà giấy tờ nằm trong bàn giấy đó. Đúng ra là với hai mươi quan, ta có thể
bảo thợ cạy những tấm ván ra, hoặc là dùng chìa khóa đánh tạm. Nhưng quận vương Ranuyxơ Ecnext V nói với tôi là làm như thế là tập những thói xấu cho anh thợ khóa của triều đình. Cho tới hôm nay, ông hoàn toàn không thể giữ nguyên một ý định ba ngày liền. Giá ông hoàng trẻ này ra là một ngài hầu tước gì đấy giàu có, ông sẽ là một người đáng mến ở triều đình, một Lu-i XVIII. Nhưng ngây thơ một cách thành tâm như vậy, làm sao ông chống nổi cạm bẫy tinh vi bủa vây quanh mình? Rời vậy phòng khách của người kình địch với phu nhân, mụ Ravécxi đã trở nên có thế lực hơn bao giờ hết. Ở đây người ta khám phá ra tôi là một người tự do điên cuồng, tôi muốn buộc quận vương phê ký một hiến pháp, và trăm thứ xuẩn ngốc tương tự, trong khi tôi ra lệnh bắn vào dân chúng và kiên quyết thả chết ba nghìn người nếu cần, chứ không đành để cho người ta xúc phạm tượng đài vị quận vương đã từng là chủ của tôi. Họ nói: Với những chuyện cộng hòa ấy bọn điên rồ rồi sẽ không cho ta hưởng thụ chế độ vương quyền tốt đẹp nhất này(2)... tóm lại, thưa phu nhân, phu nhân là người duy nhất trong đảng tự do hiện tại, mà bọn thù địch bơm tôi lên làm thủ lĩnh, người duy nhất mà hoàng thân không nói đến nó những lời lẽ khó chịu. Đức tổng giám mục luôn luôn là người đứng đắn, nhưng vì nói về những việc tôi làm trong ngày tai hại bằng những lời lẽ phải chăng, cho nên đang ở trong tình trạng thất sủng nghiêm trọng.

1. Vua nước Pháp, nổi tiếng là tốt bụng nhu nhược. Bị vợ và triều
   thần lái, ông phạm sai lầm bội phản và bị cách mạng xử tử năm 1793.
   
   1. Câu ghi đề từ tập II tác phẩm này không giống y như câu này về hình thức, và cũng khác về ý nghĩa mặc dù tác giả ghi xuất xứ chương XXIII.
      Sáng hôm sau cái ngày lúc bấy giờ chưa có tên là tai hại đó, khi cuộc nổi loạn vẫn còn là một thực tại, hoàng thân nói với đức tổng giám mục là để cho phu nhân khỏi phải mang một tước vị thấp hơn khi lấy tôi, hoàng thân sẽ phong cho tôi tước công. Ngày nay tôi tin rằng Rátxi, mà tôi phong quí tộc khi hắn bán những bí mật của tiên vương cho tôi, chính Rátxi sẽ được tước bá.
      
   Bên cạnh sự thăng quan tiến chức đó, tôi đóng vai một anh thộn.
   
   • Và ông hoàng tội nghiệp sẽ rơi xuống bùn nhơ.
     
     
   • Đúng vậy. Nhưng ông vẫn là chủ soái, tính chất đó sẽ xóa sạch sự lố bịch buồn cười trong vòng mười lăm hôm. Thôi thì phu nhân thân mến ạ, ta hãy làm như khi đánh súc sắc, ta cuốn gói thôi.
     
     
   • Nhưng chúng ta có giấu có gì cho cam!
     
     
   • Thực ra, cả phu nhân và tôi đều không cần xa hơn. Nếu đến Naplơ mà phu nhân cho tôi một chỗ ngồi trong buồng lô nhà hát Xăng Caclô và một con ngựa thì tôi thỏa mãn lắm rồi. Không phải vì xa xỉ người hay ít mà phu nhân và tôi có vị thứ trong xã hội, mà vì sự thích thú của những người hiểu biết đến uống chén trà ở nhà chúng ta.
     
     
   • Thế nhưng, nữ công tước đáp, điều gì sẽ xảy ra trong ngày tai hại nếu bá tước không nhúng tay vào như em hy vọng bá tước sẽ làm thế trong tương lai?
     
     
   • Quân đội sẽ kết luận với dân chúng, sẽ có ba ngày giết chóc và đốt phá (bởi vì cẩn phải một trăm năm nữa thì ở xứ này chế độ cộng hòa mới hết là một sự phi lý) rồi mười lăm ngày cướp bóc cho đến khi có hai hay ba trung đoàn do nước ngoài cung cấp đến kìm lại. Ở giữa quần chúng Ferăngtê Panla dũng cảm và điên cuồng như thường lệ. Có lẽ anh ta có chừng một tá bạn hữu phối hợp với anh ta, do đó Rátxi sẽ dựng lên
     một vụ phiến loạn lừng lẫy. Điều chắc chắn là Panla thì quần áo rách rưới không thể tưởng tượng được, mà vàng thì lại phân phát đầy tay.
     
     Nữ công tước lòng đầy say sưa khâm phục trước những tin tức ấy, vội vã đi cảm tạ thái phi.
     
     Khi phu nhân vào phòng, bà mệnh phụ lo về trang phục trao cho phu nhân chiếc chìa khóa con bằng vàng mà người ta mang ở thát lưng, biểu tượng của uy quyền tối cao ở phần cung điện thuộc quyền thái phi, Clara Paolina vội vàng xua mọi người ra khỏi phòng. Khi còn một mình với bà bạn thái phi chỉ nói úp mở một hồi, không có gì rõ ràng cả. Nữ công tước không hiểu sao nên cũng chỉ trả lời dè dặt. Cuối cùng thái phi khóc òa và ngả vào vòng tay của nữ công tước. Bà kêu lên:
     
     • Thời hỏa hoạn của tôi sắp trở lại, con tôi đối xử với tôi còn tệ hơn bố nó.
       
       
     • Đó lả điều tôi phải chặn đứng! Nữ công tước hăng hái đáp. Tuy nhiên trước hết tôi cần được Công nương anh minh hạ cố tiếp nhận lòng biết ơn trọn vẹn và lòng thành kính sâu sắc của tôi.
       
       
     • Phu nhân nói gì thế? Thái phi chột dạ hỏi, lòng thấp thỏm lo nữ công tước từ chức.
       
       
     • Nội là hễ khi nào Công nương cho phép tôi quay cái cằm rung rinh của ông phỗng trên bệ sưởi kia về bên phải thì đồng thời cũng xin Người cho phép tôi gọi sự việc bằng tên thật của nó.
       
       
     • Chỉ có thế thôi ư, công tước phu nhân thân mến? Clara Paolina kêu lên và đứng dậy đi nhanh đến bên cái tượng, tự tay chữa cho nó ngay ngắn.
       
       
     • Bà tổng quản đại thần của tôi cứ tha hồ nói, thái phi bảo với giọng điệu rất dễ yêu.
       
       
     • Thưa Công nương! Nữ công tước nói, Công nương đã thấy rõ tình thế chúng ta, Công nương và tôi đang lâm vào cảnh nguy hiểm nhất, bản án kết tội Fabrixơ chưa được hủy bỏ, vì thế ngày nào họ muốn gạt bỏ tôi và làm nhục Công nương thì họ bắt nó vào tù lại. Chỗ đứng của chúng ta xấu hơn lúc nào hết về phần tôi, tôi kết hôn với bá tước Môxca và chúng tôi sẽ đến ở Naplơ hoặc Pari. Sự bạc bẽo của người ta đối với bá tước hiện nay đã khiến ông hoàn toàn tởm lợm công vụ và nếu không vì quyền lợi của Công nương thì tôi chỉ khuyên bá tước ở lại trong cảnh hổ lốn này khi nào tân quận vương ban cho ông một số tiền lớn. Tôi xin phép được giải thích cho Công nương thấy rằng khi bá tước xuất chính, ông có một trăm ba mươi nghìn frăng thì giờ đây ông cũng chỉ mới có được hai mươi nghìn frăng thực lợi mà thôi. Đã từ lâu, tôi thôi thúc ông nghĩ tới gia sản, nhưng đều hoài công. Trong khi tôi vắng mặt, ông kiếm chuyện với bọn trung thần thuế khóa của hoàng thân, chúng là những tên ăn cắp, ông thay thế chúng bằng những tên ăn cắp khác, những tên này đã biếu ông tám trăm nghìn frăng.
       
       
     • Thế ư? Thái phi sửng sốt kêu. Trời ơi! Tôi bực về chuyện này quá!
       
       
     • Thưa Công nương, nữ công tước rất bình tĩnh nói, có nên quay mũi ông phỗng về bên trái không ạ?
       
       
     • Không đâu, lạy Chúa! Nhưng tôi bực vì nỗi một người tư cách như bá tước lại nghĩ đến cách kiếm chác ấy!
       
       
     • Nếu không ăn cắp như thế thì đã bị tất cả những người lương thiện khinh bỉ.
       
       
     • Trời ơi! Có thể như thế được chăng?
       
       
     • Thưa Công nương, nữ công tước đáp, trừ người bạn tôi, hầu tước Cratxăngti, anh ta có ba hay bốn trăm nhìn frăng lợi tức, còn thì ai ở đây cũng ăn cắp hết. Làm thế nào để khi
       ăn cắp ở một xứ mà lòng biết đối với những công trạng lớn nhất không lâu bền được tròn một tháng? Cho nên chỉ có tiền bạc là thực, là sống sót sau sự thất sủng.
       
       Tôi sẽ mạn phép nói những sự thật dữ dội đấy, thưa Công nương.
       
       • Tôi cho phép phu nhân. Tôi ấy, thái phi thở dài não nuột nói, tuy những sự thật ấy làm tôi day dứt khó chịu lạ.
         
         
       • Thế thì thưa Công nương, hoàng thân lệnh nam là một người rất mực lương thiện nhưng ngài có thể làm khổ Công nương còn hơn Tiên vương. Tiên vương có bản lĩnh gần như mọi người. Vương chủ ngày nay không chắc giữ được một ý định ba hôm liền. Vì vậy muốn tìm ở Người, phải luôn sống bên cạnh Người và đừng để Người nói chuyện với kẻ khác. Vì chân lý đó không khó tìm ra cho lắm, cho nên đảng cực đoan mới, do hai đầu óc cứng cỏi điều khiển, là Rátxi và nữ hầu tước Ravécxi, sẽ tìm cách đem đến cho hoàng thân một ả nhân tình. Ả nhân tình ấy được phép làm giàu và phân phát một số chức vụ hạ cấp, nhưng ả phải bảo đảm với đảng về ý chí kiên định của vương chủ.
         
       Muốn được ngồi vững vàng ở vị trí của mình tại triều đình Công nương, tôi cần phải thấy Rátxi bị phát lưu và thóa mạ công khai, tôi còn muốn Fabrixơ được xét xử bởi những quan án lương thiện nhất mà ta có thể tìm thay, nếu các quan án ấy công nhận.
       
       • Như tôi hy vọng rằng Fabrixơ vô tội, thì lẽ tự nhiên phải chuẩn y cho đức tổng giám mục cử nó làm phó chủ giáo với quyền thừa kế. Nếu tôi thất bại, bá tước và tôi sẽ rời bỏ nơi đây. Lúc ấy tôi sẽ để lại cho Công nương cao quí lời khuyên này: Công nương không bao giờ nên tha thứ cho Rátxi và cũng đừng bao giờ xa rời đất nước của tự quân. Nếu Công nương cứ ở bên cạnh ông con ngoan ấy thì Người sẽ không làm gì thiệt hại cho Công nương lắm đâu.
         
         
       • Tôi theo dõi lập luận của phu nhân với tất cả sự chú ý cần có, thái phi mỉm cười đáp. Thế thì tôi có cần lo kiếm cho con tôi một nhân tình hay không?
         
         
       • Không, thưa Công nương, nhưng trước tiên xin hãy làm cho phòng khách của Công nương trở thành phòng khách duy nhất mà tự quân vương vui chơi thích thú.
         
       Câu chuyện kéo dài vô tận trên hướng đó, vảy cá rơi khỏi mắt bà vương phi trong trắng và hóm hỉnh.
       
       Một người liên lạc của nữ công tước đến báo cho Fabrixơ biết là anh có thể vào thành phố nhưng phải giấu mặt. Fabrixơ vào thành phố nhưng khó gặp lắm. Suốt ngày anh cải trang làm một người nông dân ở trong lều ván của một người bán hạt dẻ, ở ngay trước cổng ngục thành, dưới hàng cây công viên.
       Chương thứ hai mươi bốn
       
       Nữ công tước tổ chức những dạ hội mê hồn ở cung điện, nơi đây chưa bao giờ được thấy nhiều hoan hỉ như vậy. Phu nhân cũng chưa bao giờ đáng yêu như trong mùa đông này, tuy bà đang sống giữa cảnh nước sôi lửa bỏng. Cũng phải nói là trong mùa đông bấp bênh đó, bà chưa có đến hai lần nghĩ ngợi một cách âu sầu khổ sở về sự thay đổi lạ lùng của Fabrixơ. Ông hoàng thân trẻ đến các buổi dạ hội của mẹ rất sớm, và bà mẹ luôn luôn bảo con:
       
       - Vương nhi đi đi mà trị nước. Ta cam đoan ở trên bàn giấy của vương nhi có hơn hai mươi biểu cáo đợi được chuẩn hay bác bỏ và ta không muốn Châu Âu vu cho ta làm cho con ta trở nên một ông vua lười biếng, để trị vì thay con.
       
       Những ý kiến đó thất thế ở chỗ cứ được đưa ra không đúng lúc tí nào, vào khi mà Điện hạ đã chiến thắng được rụt rè e ngại, sắp tham gia một trò vui lạ mà người lấy làm thích thú. Mỗi tuần hai lần, có những cuộc dã ngoại mà nữ công tước cho những phụ nữ xinh đẹp nhất trong giới thị dân tham dự, lấy cớ là phải thu phục lòng tin yêu của dân chúng cho quận vương. Là linh hồn của những hội vui ấy, nữ Công tước hy vọng là một trong số những nữ thị dân xinh đẹp thèm khát ghê gớm cái số đỏ của thị dân Rátxi đó, sẽ có một người bộc bạch với hoàng thân một trong những trò vô lại đầy rẫy của
       hắn. Thế mà hoàng thân thì trong một ảo tưởng thơ ngây, cứ mơ được có một nội các đạo đức.
       
       Rátxi quá đủ tinh ý để cảm thấy những dạ hội huy hoàng ở sân chầu bà thái phi, do kẻ thù của hắn điều khiển, nguy hiểm cho hắn dường nào. Hắn đã không muốn trao bản án rất hợp thức về Fabrixơ cho bá tước Môxca, thì giữa nữ công tước và hắn phải có một người lui khỏi triều đình.
       
       Cái hôm dân chúng biến động. Những người lịch sự bây giờ nói không hề có việc ấy. Dân chúng có được phát tiền. Rátxi xuất phát từ điểm đó, hắn ăn mặc lôi thôi hơn cả lệ thường của hắn, tới những nhà tồi tàn nhất trong thành phố, ngồi nói chuyện đoàng hoàng với những người nghèo khó ở đấy hàng giờ, cố gắng nhiều như vậy nên hắn đã được đền công, sau mười lăm hôm sống theo kiểu ấy, hắn đã xác định Ferăngtê Panla là người bí mật cầm đầu cuộc bạo động, còn hơn thế nữa, con người suốt đời nghèo nàn như một đại thi sĩ, con người ấy lần này đã bán chín mươi hai kim cương ở Giên.
       
       Thiên hạ nói riêng viên ngọc quí trọng đó, thực giá đã hơn bốn nghìn quan, mười hôm trước ngày hoàng thân qua đời, người ta đã nhượng với giá ba mươi lăm nghìn, bởi vì người ta nói người ta cần tiền.
       
       Làm sao diễn tả được niềm hân hoan sôi nổi của quan thượng tư pháp khi phát hiện ra điều này? Quan nhận thấy hàng ngày, người ta bêu dếu quan ở sân chầu bà thái phi và nhiều lần hoàng thân đã cười phả vào mặt quan với tất cả sự thật thà của tuổi trẻ, trong khi bàn việc triều chính. Cũng phải thú nhận là Rátxi có những lề thói hạ đẳng một cách lạ lùng, chẳng hạn khi cuộc bàn cãi khiến chú ý, hắn khuỳnh chân lại và đưa tay nắm chiếc giày, nếu lại càng hấp dẫn thì hắn trải chiếc khăn tay vải điều lên đùi, v.v. Hoàng thân đã có lúc cười ngặt nghẽo nhân trò đùa của một thị dân
       
       xinh đẹp, cô này vốn biết chân mình rất xinh, nên nhại cử chỉ tao nhã của quan thượng tư pháp.
       
       Rátxi được tiếp kiến bất thường và bẩm với hoàng thân:
       
       • Điện hạ có vui lòng bỏ ra mười vạn quan để biết cho rõ được tiên linh qua đời như thế nào hay không? Với số tiền ấy, ngành tư pháp sẽ được huy động để bắt bọn tội phạm, nếu có.
         
       Quận vương trả lời thế nào, chắc ai cũng đoán được.
       
       Ít lâu sau, Sêkina báo cho nữ công tước hay có người hứa cho cô một số tiền lớn nếu cô cho họ xem kim cương của bà chủ, cô từ chối một cách phẫn nộ. Phu nhân mắng có hầu phòng sao lại từ chối và tám hôm sau, Sêkina đưa kim cương cho người đó xem. Đến hôm giao hẹn, cứ mỗi một người thợ kim hoàn của thành phố Pácmơ thì bá tước Môxca cho hai thủ hạ tin cẩn theo dõi và vào khoảng nửa đêm, ông đến nói với nữ Công tước người thợ kim hoàn tọc mạch họ là em Rátxi chứ không ai khác. Nữ công tước tối hôm đó rất vui vẻ (ở cung điện diễn một vở kịch dell’artem tức là một vở trong đó mỗi nhân vật diễn đến đâu tự đặt ra lời đối thoại đến đó, ở hậu trường chỉ niêm yết bản dàn ý kịch bản mà thôi), bà đóng vai một nữ nhân vật đó lại là bá tước Banđi, người tình cũ của nữ hầu tước Ravécxi, mụ ta cũng có mặt tại đó. Hoàng thân là người rụt rè nhất trong nước nhưng lại rất đẹp trai và đa tình, hoàng thân nghiên cứu vai trò của bá tước Banđi và muốn thủ vai ấy khi vở được diễn lần thứ hai.
       
       • Tôi vội lắm, nữ công tước nói với bá tước, vì tôi phải ra trò ngay ở xen thứ nhất của hồi hai. Chúng ta hãy qua phòng lính gác đi!
         
       Ở đấy, giữa hai mươi cấm vệ binh ai cũng tỉnh như sáo và rất chăm chú nghe những lời nói của ngài thủ tướng và bà lớn tổng quản đại thần, nữ công tước cười nói với bạn.
       
       • Anh cứ mắng tôi khi tôi nói những bí mật một cách vô ích, Ecnext được lên ngôi là nhờ tôi đấy, vấn đề là phải trả thù cho Fabrixơ mà ngày ấy tôi yêu hơn bây giờ không biết bao nhiêu, dù là yêu trong sạch. Tôi thừa biết anh không tin ở sự trong sạch đó tí nào, nhưng cần gì, bởi vì anh vẫn cứ yêu tôí bất chấp những tội ác của tôi. Vâng! Đây là một tội ác thực sự, tất cả kim cương của tôi, tôi mang cho một chàng điên thuộc lại rất ngộ nghĩnh tên là Ferăngtê Panla, tôi lại còn ôm hôn nó nữa để cho nó giết cái người muốn đầu độc Fabrixơ. Có hại gì kia chứ.
         
         
       • Ái chà! Thì ra Ferăngtê lấy tiền ở đấy để gây cuộc bạo động! Bá tước hơi sửng sốt nói. Thế mà phu nhân thuật tất cả những cái đó ở ngay phòng gác này!
         
         
       • Vì tôi vội mà, còn Rátxi thì đã đánh hơi thấy dấu vết tội phạm. Nhưng đúng là tôi không hề nói tới bạo khởi vì tôi ghê tởm bọn Giacôbanh. Anh hãy suy nghĩ về vụ này đi, rồi cho tôi biết ý kiến sau khi vở kịch diễn xong.
         
         
       • Tôi nói ngay với phu nhân là phải làm cho hoàng thân cảm phu nhân.... Nhưng cần phải lương thiện.
         
       Người ta gọi là nữ công tước ra trò, bà chạy đi.
       
       Mấy hôm sau bà công tước nhận được từ trạm bưu điện một cái thư lớn, lố lăng, ký tên một thị hầu phòng cũ của bà. Chị ấy xin một chỗ làm ở cung điện, nhưng vừa nhìn qua, phu nhân đã thấy ngay không phải nét chữ, cũng không phải lời van của chị ấy. Khi giở đọc trang hai, bà thấy rơi xuống dưới chân một bức vẽ phép mầu của Đức Mẹ, gấp trong tờ sách in cũ. Nhìn lướt qua tấm hình xong bà đọc mấy dòng trên tờ sách in cũ kỹ. Mắt bà sáng lên, bà đọc thấy:
       
       "Người dân ủy phận một trăm quan mỗi tháng, không lấy hơn, số còn thừa người ta muốn dùng để nhen nhóm lại ngọn lửa thiêng liêng trong những tâm hồn đã nguội lạnh vì ích kỷ. Con cáo theo dấu tôi, vì thế tôi không tìm cách gặp lại người kính yêu một lần cuối. Tôi tự hỏi nàng không thích chế độ cộng hòa, mà nàng thì hơn ta về trí tuệ lẫn duyên dáng và dung nhan. Vả chăng làm sao thiết lập được chế độ cộng hòa trong khi không có những con người cộng hòa? Tôi có nhầm không? Trong sáu tháng nữa tôi sẽ cầm kính hiển vi đi rong khắp các thành phố nhỏ ở Mỹ, đi bộ, và sẽ xem còn nên yêu kẻ tình địch duy nhất của phu nhân ở trong lòng tôi hay không. Thưa Công tước phu nhân, nếu phu nhân nhận được thư này mà không có con mắt phàm tục nào đọc trước phu nhân thì xin phu nhân hãy cho bẻ gãy một trong các cây tần bì tơ trồng cách hai mươi bước nơi tôi đánh bạo ngỏ lời với phu nhân lần đầu tiên. Thấy ám hiệu ấy, tôi sẽ bảo chôn dưới gốc cây trường thanh lớn trong khu vườn mà phu nhân có một lần chú ý trong những ngày hạnh phúc của tôi, chôn một cái hộp chứa thứ thường làm cho những người cùng chính kiến với tôi bị vu cáo. Hẳn là tôi đã tránh viết thư nếu như con cáo không theo dấu tôi và không thể lần lên tới thiên tiên, mười lăm hôm nữa, hãy xem cây trường thanh".
       
       - Anh ấy có một nhà in để sử dụng, nữ công tước tự nhủ, thì rồi ít lâu nữa chúng ta sẽ có một tập thơ, chỉ có Chúa biết cái tên anh chàng dùng để gọi ta trong đó.
       
       Bà công tước đỏm dáng muốn làm một cuộc thể nghiệm, bà thấy khó ở mất tám hôm, và triều đình không có một tối nào vui vẻ. Trong buổi đau thời góa bụa, vì sợ con, thái phi phải làm những việc ngày nay và còn lấy làm bực mình, cho nên trong tám ngày đó, bà đến ở một nhà tu kín gắn liền với cái nhà thờ có mộ cố quận vương. Vì những tối vui bị gián đoạn, hoàng thân được rỗi rãi quá và uy tín của vị bộ trưởng tư pháp bị giảm sút đáng kể. Ecnext ý thức được cảnh buồn chán của ông nếu nữ công tước rời bỏ triều đình, hoặc là chỉ ngừng đem sự vui vẻ đến cho nó. Các tối vui thế là tái diện và hoàng thân ngày càng thấy thích thú với những kịch chương. Ông dự định đóng một vai nhưng không dám thú thật tham vọng đó. Một hôm, mặt đỏ dừ vì e thẹn, ông nói với bà công tước:
       
       • Tôi cũng đóng vai được chứ?
         
         
       • Tất cả chúng tôi đều ở dưới quyền điều khiển của Điện hạ. Nếu ngài hạ cố ra lệnh, tôi sẽ chuẩn bị đề cương một vở kịch trong đó những cảnh huy hoàng có Điện hạ thủ vai đầu
         
       ■Có tôi cũng đóng! Vì những lúc đầu, ai thủ vai cũng có chút ít ngỡ ngàng, nếu Điện hạ chú ý nhìn tôi, tôi sẽ nhắc cho Điện hạ những lời Điện hạ cần nói.
       
       Tất cả đều được sắp đặt và xếp đặt một cách tài tình vô hạn. Hoàng thân rụt rè e thẹn lấy làm xấu hổ về tính rụt rè e thẹn của mình, bà công tước làm hết cách để cho vị quận vương trẻ tuổi khỏi phải tủi hổ về tính rụt rè bẩm sinh của mình và điều đó gây ấn tượng sâu sắc cho hoàng thân.
       
       Ngày hoàng thân ra mắt, cuộc trình diễn bắt đầu nửa tiếng đồng hồ sớm hơn thường lệ và khi đi sang phòng diễn thì chỉ có chín mười bà lớn đứng tuổi lúc đó đang ở phòng khách theo sang. Những bộ mặt đó không làm cho hoàng thân ngại và lại được nuôi học ở Muyních theo những nguyên lý quân quyền chính cống, các bà lúc nào cũng vỗ tay hoan hô. Dùng quyền lực tổng quản đại thần, nữ công tước khóa trái cái cửa dành cho các triều thần hạng thường vào xem trò. Có khiếu văn chương và gương mặt tuấn tú, hoàng thân diễn những cảnh đầu rất thành công, ông lập lại một cách thông minh những câu ông đọc thấy trong mắt bà công tước hoặc là nghe
       bà nhắc khẽ trong mồm. Nhân dịp các khán giả thưa thớt vỗ tay sôi nổi, bà công tước ra hiệu, tức thời hai cánh cửa chính mở toang và trong nháy mắt, tất cả những phụ nữ xinh đẹp nhất trong triều ùa vào chiếm hết cả phòng diễn, thấy diện mạo hoàng thân dễ ưa, dáng người hớn hở, họ vỗ tay vang dội, hoàng thân đỏ mặt vì sung sướng. Ông đóng vai một người say mê nữ công tước. Được một lúc, thì không những không cần mách lời đối đáp cho hoàng thân, bà buộc lòng phải bảo ông rút ngắn các xen, ông nói chuyện yêu đương với một bà bồng bột nhiều khi làm cho nữ diễn viên lúng túng. Lời đối đáp của ông kéo dài đến năm phút. Bà công tước không còn là người đẹp lộng lẫy năm qua, việc tù tội của Fabrixơ và còn hơn thế, cảnh "đồng thuyền dị mộng” trên hồ Majơ với chàng trai im lặng và buồn bã đã chất chồng thêm mười tuổi lên người nàng Gina xinh đẹp. Nét mặt nàng hằn sâu, cỏ vẻ tăng chất suy tư nhưng giảm phần tươi mát.
       
       Gương mặt nữ công tước giờ đây ít khi rạng niềm vui tươi của xuân, nhưng trên sân khấu, có son phấn và kỹ thuật hóa trang của người nữ diễn viên trợ giúp, phu nhân vẫn là người xinh đẹp nhất ở triều đình. Những lời đối thoại say sưa của hoàng thân khiến quần thần chú ý, buổi tối hôm đó, mọi người đều nói: Nàng Banđi của triều đại mới này đây rồi! Bá tước trong thâm tâm lấy làm bất bình. Vở diễn xong, nữ công tước nói với hoàng thân, trước mặt triều đình:
       
       - Điện hạ diễn hay quá mức, người ta sắp đồn là Điện hạ cảm một người đàn bà ba mươi tám tuổi, điều đó làm lỡ cuộc hôn nhân của tôi với bá tước cho mà xem. Vì vậy, tôi không đóng kịch với Điện hạ nữa trừ khi Điện hạ thề là sẽ nóí năng với tôi như với một người đàn bà đứng tuổi, như với hầu tước phu nhân Ravecxi chẳng hạn.
       
       Cảnh đó được diễn đến ba lần và hoàng thân say sưa vì hạnh phúc. Nhưng có một tối, ông tỏ ra rất lo âu. Bà lớn tổng quản lý nói với thái phi:
       
       • Nếu tôi không lầm thì gã Rátxi đang tìm cách chơi thầy trò ta một vố đau đây. Tôi đường đột dám khuyên Công nương ra lệnh tối mai lại diễn trò. Quận vương sẽ diễn tồi và trong cơn thất vọng chắc Người sẽ bộc lộ với Công nương một cái gì.
         
       Đúng như vậy, tối đó hoàng thân diễn rất tồi, Ngài nói lí nhí nghe không rõ và không biết kết thúc câu kéo của mình như thế nào. Cuối hồi thứ nhất, ngài suýt phát khóc. Nữ công tước đứng bên cạnh nhưng cứ lạnh lùng, yên lặng. Được đứng một mình giây lát với phu nhân trong buồng diễn viên, hoàng thân kéo cửa lại, rồi nói:
       
       • Tôi không thể nào tiếp tục diễn hồi hai và hồi ba, tôi không muốn được người ta hoan hô vì nhã ý, những tiếng vỗ tay vì tôi tối hôm nay như xé tim tôi. Phu nhân nên bảo tôi nên làm thế nào?
         
         
       • Tôi sẽ tiến ra phía trước sân khấu, nghiêng mình sát đất chào Điện hạ, rồi quay sang chào khán giả y như một chủ gánh hát thực sự và tôi sẽ nói diễn viên đóng vai Lelio bị mệt đột ngột, buổi biểu diễn sẽ kết thúc bằng mấy bài ca nhạc. Bá tước Ruyxca và cô bé Ghixônili sẽ sướng rơn người khi được giới thiệu cái giọng chua như dấm của họ với những khán giả sang trọng như thế này. Hoàng thân cầm bàn tay nữ công tước lên hôn một cách nồng nhiệt và nói:
         
         
       • Sao phu nhân không là đàn ông nhỉ? Là đàn ông thì tôi sẽ nhận được một lời khuyên bảo tốt đẹp. Rátxi vừa đặt lên bàn giấy tôi một trăm tám mươi hai tờ cung khai về những kẻ coi là đã hạ sát phụ vương. Ngoài các tờ cung, còn có một bàn cáo trạng dài trên hai trăm trang, tôi phải đọc tất cả những thứ ấy, ngoài ra tôi đã hứa không hở gì cho bá tước biết cả.
         
       Việc này đưa thẳng đến những nhục hình, hắn đã muốn tôi bắt cóc ngay ở địa phận nước Pháp, gần Angtibơ, nhà thơ lớn Ferăngtê Panla, mà tôi mến phục không biết bao nhiêu. Nhà thơ sống ở đấy dưới cái tên Pôngxê.
       
       - Cái ngày mà Điện hạ cho treo cổ một tên tự do, thì từ ngày đó, Rátxi sẽ được xích chặt vào nội các bằng những xiềng sắt và đó là điều ông ta mong muốn hơn hết, nhưng mà cũng từ đó Điện hạ không thể nào đi dạo mát nếu không báo trước ít nhất là hai tiếng đồng hồ. Tôi sẽ không bẩm lại với thái phi, cũng không mách với bá tước cái tiếng yêu thương Điện hạ vừa buột miệng, nhưng vì theo lời thề nhậm chức của tôi, tôi không được dấu điều gì với thái phi, cho nên tôi rất sung sướng nếu Điện hạ vui lòng nói với lệnh mẫu hậu những điều Người vừa để lộ với tôi.
       
       Cái ý ấy khiến hoàng thân khuây khỏa nỗi đau biểu diễn hỏng đang đè nặng lòng mình.
       
       Thế thì phu nhân hãy đi bảo với mẹ tôi đi, tôi vào buồng lớn của Người đây.
       
       Hoàng thân rời hậu trường, đi qua phòng khách, đưa mắt nghiêm nghị bảo quan lễ thần và quan trợ tá võ phòng trực ban theo hầu mình lui ra. Về phần thái phi, bà vội vã rời diễn trường. Bà tổng quản lý đại thần vào buồng lớn thì cúi rạp người chào mẹ con quận vương rồi lui ra. Có thể đoán các ông lớn bà lớn xôn xao như thế nào, những việc như thế làm cho triều đình trở nên rất vui nhộn. Sau một tiếng đồng hồ, đích thân quận vương mở cửa ra gọi nữ công tước, Thái phi đang khóc, quận vương mặt mày biến sắc.
       
       "Đây là những người nhu nhược đang có điều bực tức, nữ công tước tự nhủ, họ đang kiếm cớ để trút giận lên đầu một người nào". Thoạt tiên, mẹ con họ tranh nhau kể chi tiết cho bà nghe, trong những câu trả lời, bà cẩn thận không đưa ra một ý kiến nào hết. Trong suốt hai tiếng đồng hồ khổ sở, ba diễn viên của tấn kịch chán phèo này không hề rời bỏ vai trò mà chúng tôi vừa nói đến. Quận vương thân đi lấy hai cặp da giấy tờ to tướng mà Rátxi đã đặt lên bàn ngài, ra khỏi buồng lớn của thái phi, ông thấy cả triều đình chờ đợi. "Các ngài hãy đi đi, để cho tôi yên"! Hoàng thân kêu lên, giọng rất bất nhã, giọng ấy chưa ai từng thấy ở ngài bao giờ. Ngài không muốn người ta trông thấy ngài tự ôm hai chiếc cặp, một ông hoàng thì không được mang xách gì cả. Quần thần biến đi trong nháy mắt. Khi trở lại, ngài chỉ thấy những người hầu phòng đang tắt nến. Ngài giận dữ đuổi họ đi cùng với tướng Fongtana tội nghiệp, người trợ tá võ phòng trực ban đã vụng về ở lại vì mẫn cán.
       
       Khi trở về buồng, hoàng thân tức tối nói với nữ công tước:
       
       • Tối nay ai cũng cố tình chọc tức tôi!
         
       Ngài tin là nữ công tước rất thông minh, cho nên ngài quá giận sao bà cứ khăng khăng không chịu nói cho một ý kiến, về phần bà, bà kiên quyết không nói gì cả trước khi người ta ngỏ ý rõ ràng hỏí ý kiến của bà. Hoàng thân có ý thức về thể diện, cho nên phải chờ nửa giờ dằng dặc nữa, ngài mới chịu nói:
       
       • Nhưng thưa nữ công tước, bà không có ý kiến gì cả ư?
         
         
       • Tôi có bổn phận ở đây để phục vụ vương phi và quên nhanh những điều người ta nói trước mặt tôi.
         
         
       • Thế thì, thưa phu nhân, hoàng thân đỏ chín mặt nói, tôi ra lệnh cho bà nói, tôi nghe ý kiến của bà.
         
         
       • Người ta trừng phạt tội ác để ngăn không cho nó diễn ra nữa. Tiên vương có bị đầu độc không? Không tí gì chắc chắn cả! Ngài có phải bị bọn Giacôbanh đầu độc hay không? Đó là điều mà Rátxi rất muốn chứng minh vì làm được như vậy thì ông ta sẽ trở thành một công cụ vĩnh viễn cần thiết đối với Điện hạ. Điện hạ mới bắt đầu một triều đại đã gặp một buổi tối như thế này thì trong trường hợp kia sẽ còn gặp vô số những buổi tối tương tự. Thần dân của Điện hạ đều nói, và điều đó đúng quá: Điện hạ tính tình đôn hậu. Chừng nào mà Điện hạ chưa treo cổ một tên tự do nào thì Điện hạ còn được cái tiếng đó và chắc chắn là không ai nghĩ đến chế thuốc độc giành cho Điện hạ.
         
         
       • Kết luận của bà quá rõ đấy, thái phi kêu lên tức tối. Bà không muốn trừng trị những đứa sát hại chồng tôi!
         
         
       • Bẩm lệnh bà, thì rõ là tôi với họ có thân tình mật thiết chứ còn gì nữa!
         
       Nữ công tước đọc thấy trong mắt hoàng thân là ngài tin bà với thái phi kết hợp chặt chẽ để vạch cho ngài một kế hoạch xử sự. Giữa hai bà phụ nữ đã xảy ra một cuộc đối đáp chua chát và khá nhanh lẹ, sau đó nữ công tước tuyên bố bà sẽ không nói thêm một lời nào nữa. Nhưng sau một cuộc tranh luận dài với mẹ, hoàng thân lại truyền cho nữ công tước phát biểu ý kiến của mình.
       
       • Đó là điều tôi thề với Công nương và Điện hạ là tôi sẽ không làm!
         
         
       • Ô hay! Sao mà quá trẻ con thế! Hoàng thân kêu.
         
       Thái phi nghiêm chỉnh phán:
       
       • Tôi yêu cầu công tước phu nhân phát biểu ý kiến.
         
         
       • Thần thiếp van xin Công nương miễn cho thần thiếp. Nhưng bẩm Điện hạ, nữ công tước nói tiếp với hoàng thân, người đọc tiếng Pháp tuyệt vời, để trí óc chúng ta lấy lại bình tĩnh, xin ngài vui lòng đọc cho chúng tôi nghe một bài thơ ngụ ngôn của La Fôngten.
         
       Thái phi thấy tiếng chúng tôi xấc xược, nhưng bà vừa lấy làm lạ vừa thấy hay hay khi bà tổng quản lý rất tự chủ đi mở cửa thư phòng và trở về với một cuốn thơ ngụ ngôn của La Fôngten. Bà mở sách, lật một hồi và trao cho hoàng thân và nói: - Tôi cầu xin Điện hạ đọc trọn bài ngụ ngôn.
       
       BÁC LÀM VƯỜN VÀ LÃNH CHÚA
       
       Làm vườn có một bác
       Nửa kẻ chợ, nửa nhà quê.
       
       Vườn thơm sạch, thô liền kề
       Trồng cây làm đậu bốn bề vây quanh
       
       Rau me, rau diếp, ngút xanh,
       
       Hoa thì vừa đủ kết thành bó thơm
       Để mùng sinh nhật cô Năm...
       
       Thú kia, chú thỏ chơi khăm quấy rầy.
       
       Đem lãnh chúa tỏ bày nông nỗi:
       
       "Thỏ chết vằm sớm tối ngốn, xơi,
       
       Bẫy, vòng nó tránh như chơi,
       
       Đá, sào bất lực, đi đời uy danh!
       
       Thỏ này chắc đã thành tinh!
       
       • Là yêu đi nữa cũng kềnh với ta!
         
       Nó dù giở hết trò ma
       
       Đốm kia bắt gọn, không tha, chẳng nhường
       Ta trừ giúp lão tai ương...
       
       • Khi nào? mai sớm, dềnh dàng làm chi?"
         
       Y lời, cùng thủ hạ đi "Nào! Ăn sáng đẻ!... gà tơ chú mềm!(1)
       
       Chén xong, huyên náo cả lên
       Ba bề soạn sửa bốn bên nói cười:
       
       Kèn kêu, còi rúc inh trời
       Điếc tai, nhà chủ rụng rời hồn kinh
       Càng lớn hơn: nỗi bất bình,
       
       Vườn rau ơi hỡi! Tan tành xác xơ!
       
       Hết rồi! Luống nọ, vuông kia,
       
       Xong đời cải đắng!
       
       Xúp khuya
       
       Hết thời!(2)
       
       Bác rừng: "Gớm! Trò chơi vua chúa!"
       
       Mặc bác than... lũ chó và người trong một giờ phá một hơi bằng toàn dân thỏ dưới trời, trăm năm.
       
       Các tiểu vương có thù hiềm mà kêu vua chúa cũng cầm bằng điên.
       
       Chẳng thà cứ giải quyết riêng chớ vời họ đến trận tiền tham gia.
       
       Cũng không rước tới đất nhà!
       
       Hoàng thân đọc xong, mọi người im lặng một lúc lâu. Ngài đi bách bộ trong buồng sau khi tự đến đặt cuốn sách vào chỗ cũ.
       
       • Nào, công tước phu nhân, thái phi nói, bà có hạ cố lên tiếng cho không?
         
         
       • Bẩm Công nương, chắc là không! Cho đến khi nào được quận vương cử làm thủ tướng. Nói ở đây, tôi có nguy cơ mất chức tổng quản lý đại thần.
         
       Lại im lặng trong mười lăm phút dài dằng dặc. Cuối cùng thái phi nghĩ đến vai trò của Mariđơ Mêđixi(1) mẹ vua Lu-i XIII những ngày trước đây, bà tổng quản lý đã đọc sách báo cho thái phi nghe cuốn Lịch sử Lu-i XIII tuyệt diệu của ông Bazanh. Thái phi dù tức cũng ngại nữ công tước bỏ xứ mà đi, và lúc ấy Rátxi, mà bà ghê sợ, có thể bắt chước Risơliơ khiến con bà phát lưu bà. Lúc này dù trả giá gì, thái phi cũng sẵn lòng trả để hạ thể diện bà nữ công tước, nhưng thấy không làm được, bà bèn đứng dậy, cầm tay nữ công tước với một nụ cười quá đon đả, và nói:
       
       • Nào, bà lớn, bà lớn hãy nói đi để chứng tỏ tình bạn đối với tôi chứ.
       
       Thế thì bẩm Công nương, chỉ một câu thôi, không hơn: Hãy thiêu hủy ở lò sưởi kia tất cả những giấy tờ mà con rắn độc Rátxi tập hợp, và đừng bao giờ nhận với hắn là đã đốt.
       
       Bà ghé tai nói thêm một cách thân mật và rất khẽ với thái phi
       
       • Rátxi có thể là Risơliơ!
         
         
       • Nhưng ác hại quá! Những giấy tờ này tốn cho tôi tám vạn quan! Hoàng thân tức tối kêu lên.
         
         
       • Thưa Điện hạ, nữ công tước dàn giọng đáp, dùng những tên lưu manh dòng mống hạ tiện là như thế đó. Ước gì Điện hạ mất một triệu để đừng bao giờ tin những tên vô lại hèn mạt, đã làm cho lệnh phụ vương mất ngủ trong sáu năm cuối ngài trị vì.
         
       Những tiếng dòng mống hạ tiện khiến cho thái phi vô cùng thích thú, trước đây bà thường cho là bá tước và người bạn gái của ông chỉ chuộng trí tuệ mà trí tuệ thì cũng gần như anh em với chủ nghĩa Giacôbanh.
       
       • Trong giây lát im lặng hoàn toàn, qua đó thái phi có những suy nghĩ nói trên thì đồng hồ cung điện đánh ba giờ sáng. Thái phi đứng lên, cúi gập người chào hoàng thân và nói:
         
       -Sức khỏe của tôi không cho phép tôi tranh luận lâu hơn nữa. Đừng bao giờ dùng một bộ trưởng dòng mống hạ tiện. Điện hạ không thể nào làm cho tôi khỏi nghĩ rằng Rátxi đã đánh cắp một nửa số tiền mà hắn buộc ngài tiêu dùng vào việc do thám.
       
       Thái phi cắm hai cây nến trên các đài đèn, đem đặt trong lò sưởi để giữ cho nến khỏi tắt. Rồi lại gần con, bà nói thêm:
       
       -Trong trí óc tôi, bài ngụ ngôn của La Fôngten đã át lòng ham muốn chính đáng báo thù cho chồng, Điện hạ có cho phép tôi đốt những văn bản kia không? Hoàng thân đứng im.
       
       "Vẻ mặt của anh ta thật là đờ đẫn, nữ công tước nghĩ thầm. Bá tước nói có lý, giá là cố quận vương thì đã không để cho chúng ta thức đến ba giờ sáng mà không quyết định!".
       
       Thái phi vẫn đứng nói tiếp:
       
       • Cái tên biện lý hèn mọn ấy chắc sẽ lấy làm tự hào là những giấy tờ đầy rẫy dối trá của nó, những giấy tờ được bố trí để cho nó thăng quan tiến chức đã bắt hai nhân vật quyền quý nhất trong nước thức trắng đêm!
         
       Hoàng thân xông đến vồ một trong hai chiếc cặp như một người cuồng, mở ra và trút hết giấy má vào lò sười. Mớ giấy bề bộn suýt đè tắt hai ngọn nến. Phòng xông đầy khói. Thái phi nhìn thấy trong mắt con cái ý đồ đem một lọ nước rưới lên để cứu đống giấy tờ đã làm tốn của mình tám vạn frăng.
       
       • Mở cửa sổ đi chứ! Bà tức tối bảo nữ công tước.
         
       Bà công tước vội vã tuân lệnh, tức thời tất cả các tờ giấy bắt lửa cháy lên một lượt. Lò sưởi rít lên và lát sau rõ ràng là nó cháy(1)
       
       Hoàng thân ti tiện về những vấn đề tiền nong, ngài tưởng như cung điện cùa mình phát hỏa và của cải trong đó bị thiêu hủy hết. Ngài chạy đến cửa sổ và giọng lạc hẳn đi, ngài gọi lính cấm vệ. Nghe tiếng quận vương vệ binh xôn xao chạy đến đầy sân. Hoàng thân trở lại bên lò sưởi, ở đấy ống khói đang hút không khí trần vào phòng qua cửa sổ mở và phát ra tiêng rú kinh hồn. Ngài bực mình, chửi đổng lên, đi hai ba vòng quanh buồng như một người cuồng nộ, và cuối cùng bỏ đi.
       
       Thái phi và bà tổng quản lý cứ đứng đó, đối diện với nhau và cùng nín lặng.
       
       "Lại giận dữ nữa chăng? Nữ công tước nghĩ thầm. Phải nói vụ án của ta thắng lợi rồi đó“. Bà sắp sửa đối đáp một cách ngạo mạn thì đầu óc chợt sáng bừng lên một sáng kiến. Thấy cái cặp thứ hai còn y nguyên, bà tự nhủ: "Không! Ta mới thắng được nửa!". Bà nói với thái phi, vẻ như không quan tâm đến lắm:
       
       • Công nương có định truyền cho tôi đốt nốt chỗ giấy tờ còn lại này không?
         
         
       • Đốt ở đâu chứ? Thái phi nói, vẻ tức y.
         
         
       • Ở lò sưởi phòng khách, cứ ném vào từng tờ một thì không hề gì.
         
       Nữ công tước ôm chiếc cặp dày cộm giấy tờ lên, cầm một cây nến, đi sang phòng khách kề bên. Bà nán lại xem thấy