Nhận định Cảm nhận Những bước lang thang trên hè phố của gã Bình Nguyên Lộc

Đi theo "Những bước lang trên hè phố của gã Bình Nguyên Lộc" tôi chợt lờ mờ nhận ra hình ảnh Sài gòn xưa qua từng dấu ấn thời gian. Dẫu không rộn ràng và tươi đẹp như lời bài hát "Sài gòn đẹp lắm! Sài gòn ơi! Sài gòn ơi!" của cố nhạc sĩ Y Vân, nhưng Sài gòn qua cái nhìn của Bình Nguyên Lộc lại chứa chan tình cảm và đầy hoài niệm. "Sài gòn thương lắm! Sài gòn ơi! Sài gòn ơi!"

Sài Gòn không có được một quá khứ lịch sử vang dội như Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link, hay đài các như Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link mà chỉ dân dã, đơn sơ của thời khai hoang, mở đất. Nếu ví von dễ hiểu thì Sài gòn chỉ như em út sinh sau, đẻ muộn đang thay da, đổi thịt từng giờ, từng ngày. Thế nên, với cái nhìn chua xót đầy trào lộng Bình Nguyên Lộc đã thể hiện rõ tình yêu và nỗi lo lắng của mình qua từng lời văn, giọng kể. Bởi theo ông "tình quyến luyến một ngôi nhà, một làng hẻo lánh, một thành phố, một quê hương phải bắt nguồn trong một dĩ vãng lâu đời mà nước mắt và nụ cười của bao thế hệ đã ràng buộc con người vào đất, vào vật, vào người. Đất, có ở lâu, tình đất mới sâu.”

Vậy mà, Sài gòn ơi! thương lắm! Bởi chút dĩ vãng lập phố ít ỏi có được, chưa kịp rêu phong, ghi dấu... đang dần bị xoá mờ, và thay thế....

"Nhà Bè nước chảy chia hai
Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về"

*Trước kia, dân các nơi muốn về Gia Định thường đi men theo đường biển vào cửa Cần Giờ, đến ngả ba sông Nhà Bè rồi rẽ phải vào sông Sài Gòn mới đến được Gia Định. Là con đường thủy huyết mạch cả về chính trị lẫn kinh tế, nên sông Sài Gòn có vai trò, vị trí quan trọng và đã để lại dấu ấn văn hóa cho Sài Gòn-Gia Định xưa và Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay. *

Sài gòn xưa là Sài gòn của một thời sông nước, với kênh rạch dọc ngang nối những bờ vui. Những cái tên "Rạch Cắc Chú" " Lạch Bến Nghé" "Sông Ông Lãnh" "Kênh Tàu Hũ" đều dành cho một con sông chạy dọc theo bờ phố. "Con sông làm vận thừa cho một giang cảng sầm uất, (cái bụng của Sàigòn), tập trung tất cả ghe thương hồ của một hậu phương trù phú. Con sông đặc biệt Á Đông với những chiếc ghe dùng làm nhà, trên mui chưng vài ba cây cảnh, trước mui một con heo đứng ngơ ngác nhìn bờ, một con gà muốn cất cánh bay mà ngại chết đuối". Nhịp sống của phố thị được đan xen với miền quê dân dã, cảnh mua bán trên sông sôi nổi, tấp nập vào ban ngày, lại thi vị khi màn đêm buông xuống. Đó là khi "Một chiếc xuồng tam bản, chuồi êm rơ trên mặt nước, một mái chèo khua nhẹ trên dòng kinh, một đèn dầu leo lét soi mờ bóng một cô chèo xuồng, rồi từ tất cả các thứ ấy, vẳng lên: “Ai… chè đậu…cháo cá…hông? ” hay "Ai… ăn bột khoai, bún Tàu… đậu xanh, nước dừa, đường cát… hôn?". Bản nhạc đêm trường ấy chắc hẳn đã làm nên một Sài gòn khác biệt, bởi lối rao quà như ngâm, như hát.

Lối rao quà đặc thù Sài gòn ấy nằm trong chuỗi âm thanh bí mật của thành phố, tuy ồn ào, tất bật nhưng nếu chịu khó sàng lọc thì " bạn ơi, Sàigòn là một cô tình nhân đáng lắng nghe tiếng thủ thỉ vào buổi trưa." Cả giọng rao hàng, cả tiếng chim kêu....đã như một bản nhạc phố phường sống động, hay ho.

Nhưng, chỉ lo một điều là "Cô tình nhân ấy đã bị lai căng rồi." Sài gòn là nơi anh hùng hội, là cái xó tứ-chiếng quốc tế hỗn độn, có Ta, có Tây, có Tàu, với đủ loại cha-căng, chú-kiết. "Sàigòn thay đổi như chong chóng. Trong cái sự quay cuồng ấy, lòng con người cũng ngược xuôi túi bụi vì họ thấy không cần thủy chung như ở nhà quê nữa. Ở đây thuyền dời, mà bến cũng dời tuốt". Nên chim ơi! Hãy quay về rừng, Sài gòn không mê tiếng chim đánh khúc nhạc rừng xanh, mà chỉ mê điệu nhảy của chim tưng bừng trên chảo nóng. Và diều ơi! bầu trời Sài gòn cũng quá tù túng để diều thoả sức tung bay, diều có oanh oanh, liệt liệt cỡ nào thì cũng có ngày phải phơi xác trên mạng dây điện của đường phố đô thành.

Sài gòn đã trở nên "kẻ chợ" hơn với những buổi triển lãm Lan theo cái cách "Người ta đem rừng sâu về nhốt trong một phòng rất là văn minh của Sàigòn", hay với những cuộc bán đấu giá Lạc-son Tây hào hứng, hiếu kỳ, đầy mánh khoé, ranh ma.

Sài gòn cũng trở nên lạ lẫm với công cuộc giải toả và định cư, phố xá bị cắt ngang xẻ dọc, tượng đài cũng bị di dời, đến cả nghĩa trang cũng cùng chung số phận. Càng đi vào phố, càng phát hiện Sài gòn được "xây dựng trên một bãi tha ma minh mông", "Ở đâu cũng có mồ mả hết, đó là chỉ nói đến những ngôi mã vôi ô dước kiên cố, chớ nếu kể thêm mã đất thì chắc không một thước vuông thổ cư nào mà ở dưới không nghỉ yên một bộ xương khô". Đó là mồ mả của những người đi khai hoang mở đất, đến bây giờ sự sống sinh sôi, người sống lại lấn người chết. Không có ở đâu như Sài gòn, "Người ta sinh hoạt giữa mồ mã như quen biết với ma dữ lắm." Và cũng không có nơi nào ma lại hợp tác với người, đôi khi còn phải sợ cả người như ma ở đây- ma Sài gòn

Bình Nguyên Lộc được ca ngợi là nhà ảo thuật về ngôn từ, bằng lối viết kết hợp giữa giọng kể và giọng tả ông đã dẫn dắt ta về một Sài gòn xưa, Sài gòn của thủa mà
" Bắp non mà nướng lửa lò
Đố ai ve đặng con đò Thủ Thiêm"

Rồi con đò Thủ Thiêm đã nhường chỗ cho một bác thợ lái chiếc xà lang. Hay như bây giờ chiếc xà lang ấy đã được thay bằng hầm Thủ Thiêm. Cuộc sống là luôn thay đổi và tiến lên. Dẫu là vậy, thì chỉ mong - tuy Sài gòn không dày dạn rêu phong , tình đất chưa kịp bén rễ, nhưng vẫn thấm sâu vào người, vào vật để tình yêu ấy vẫn còn mãi với thời gian. Và mong ước của Bình Nguyên Lộc, có lẽ cũng là mong ước của chúng ta khi đọc xong tản văn này

" Mai sau dù có thế nào
Đốt lò hương ấy đọc ca dao này"
Saigon dù có đổi thay
Vẫn theo hương ấy
Tìm về Bến xưa.

*...*Ghi theo tra cứu.
"...." Trích từ sách.

 

Sài gòn dù có đổi thay nhưng mong rằng những cái tên dân dã như Thủ Thiêm, Hàng Xanh, Nhà Bè... vẫn còn mãi. Để người sau mỗi lần nhắc đến những tên ấy lại nhớ về Sài gòn xưa.
Đọc quyển này lâu rồi, không nhớ trong quyển hình như tác giả có nhắc đến Mả ngụy, một khu mồ tập thể chôn hàng ngàn người, nay ở khoảng đường Cách mạng Tháng Tám và đường 3 - 2 gì đó.
Không liên quan, nhưng cho hỏi mấy câu của bạn @lichan trên kia có phải là thơ không vậy?