Việc chữ Hán trong nhiều thế kỷ được dùng làm ngôn ngữ viết chắc chắn đã ảnh hưởng sâu sắc đến văn học Việt Nam, đến mức văn hóa Trung Hoa và Việt Nam, ở nhiều phương diện, không thể tự phân biệt. Cho đến trước khi chữ Nôm ra đời - một việc làm đánh dấu sự cố gắng đầu tiên nhằm văn tự hóa tiếng Việt - thì toàn bộ văn học Việt Nam đều dùng chữ Hán còn tiếng Việt bị giới hạn trong phạm vi nói năng. Hình thức mới của chữ viết dân tộc bắt nguồn từ chữ HánVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link này không bao giờ được coi trọng trong cung đình trừ thời kỳ ngắn ngủi dưới triều Hồ Quý Ly đầu thế kỷ 15 và dưới triều Quang Trung đầu thế kỷ 18. Hơn thế hình thức chữ viết này không bao giờ có thể đáp ứng được khát vọng của những người mong muốn xóa bỏ ranh giới phân chia giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết vì để có thể dùng được chữ Nôm trên thực tế phải biết chữ Hán. Mặc dù vậy hình thức chữ viết mới này đương nhiên rất được những người trong giới trí thức hoan nghênh. Họ dùng nó để làm thơ cũng như viết tiểu thuyết bằng thơ (truyện thơ) thường lấy cảm hứng từ văn học Trung Quốc. Hai hình thức chữ viết chủ yếu là của riêng các sĩ phu này dần dần bị thay thế bởi chữ quốc ngữ, thứ chữ viết xuất hiện vào thế kỷ 19 gắn với việc Pháp xâm lược quân sự Việt Nam. Chữ quốc ngữ xuất hiện không thể không vấp phải sự phản kháng mạnh mẽ của những người yêu nước phản đối lại việc chiếm đóng đất nước họ. Năm 1865 xuất hiện tờ báo quốc ngữ đầu tiên, tờ Gia Định Báo, ra hàng tháng do người Pháp lập ra, còn năm 1919 chính những kẻ đi xâm chiếm này đã chấm dứt chế độ khoa cử Hán Việt và đặt ra hệ thống giáo dục mới. Chúng tôi sẽ tìm hiểu ảnh hưởng của văn học Trung Quốc đối với văn học chữ Hán và chữ Nôm của Việt Nam, và sau đó đặc biệt chú ý đến ảnh hưởng đối với văn học bằng chữ La tin hóa (quốc ngữ) bởi vì nền văn học quốc ngữ này được đặc tả bằng trào lưu dịch tiểu thuyết Trung Quốc. Đáng chú ý hơn cả là mục đích của Pháp khi thay chữ Hán bằng chữ La tin hóa cốt để cắt đứt văn hóa Việt Nam ra khỏi văn hóa Trung Hoa. 1. Tiểu thuyết chữ Hán của Việt Nam Việc dùng chữ Hán ở Giao Châu (nay là Việt Nam) có thể đi ngược về tận đời Hán. Đời Đường có những người Việt Nam sang học tại Trung Quốc và sau đó ở lại làm quan, nổi tiếng nhất là Khương Công Phụ từng làm đến Gián nghị đại phu trong triều đình Trung QuốcVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Năm 939 Việt Nam lần đầu tiên tuyên bố là một quốc gia độc lập nhưng vẫn chưa làm thay đổi được địa vị của chữ Hán, nó vẫn là thứ ngôn ngữ quan phương cũng như Nho giáo vẫn là hệ tư tưởng chính thống. Và tiếp đó, qua các bản dịch chữ Hán, người Việt Nam được khai tâm về Phật giáo. Cũng như Trung Quốc trong thời kỳ này văn xuôi nói chung gắn với sử. Những đoạn văn xuôi sớm nhất là chỉ dụ do chính nhà vua viết, là bản tấu của các quan đại thần và lời bàn của các sĩ đại phu chứ không phải là các tác phẩm hư cấu. Có lẽ phải đến thế kỷ 13,14 mới xuất hiện các tác phẩm thuộc một thể loại mới: đó là những câu chuyện thuộc loại sử chịu ảnh hưởng của chí quái Lục triều và truyền kỳ đời Đường. Trong số đó văn bản cổ nhất hiện còn là Việt điện u linh tập của Lý Tế Xuyên có niên đại 1329. Tác phẩm này gồm 27 truyền thuyết theo lối truyện kýVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Một tác phẩm nữa cùng loại là Lĩnh nam chích quái (1493) của Trần Thế Pháp. Bộ sưu tập những quan sát kỳ dị này nằm giữa sử và hư cấu. Dường như chỉ với Truyền kỳ mạn lục chúng ta mới đặt chân thật sự vào địa hạt của hư cấu lịch sử. Tác giả của nó là Nguyễn Dữ, sống vào đầu thế kỷ 16, xuất thân từ một gia đình có học. Bản thân ông đã đỗ kỳ thi Hội và từng làm tri huyện ở Thanh Toàn. Nhưng chán nản vì chính sự rối ren, buồn phiền vì vận nước ông đã quyết định về ở ẩn, lấy cớ là phải chăm sóc mẹ già. Đó chính là thời kỳ ông viết tác phẩm của mình dựa theo Tiễn đăng tân thoại của Cù Hựu (1347-1433)Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link Trung Quốc, chúng ta đều biết Tiễn đăng tân thoại rất phổ biến ở Trung Quốc, tác phẩm mô phỏng đầu tiên là Tiễn đăng dư thoại của Lý Xương Kỳ xuất hiện vào năm 1420 và ngay sau đó còn có thêm nhiều tác phẩm khác mà Mịch đăng nhân thoại của Thiệu Cảnh Chiêm (1592)Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link nằm trong số đó. Chắc chắn loại tác phẩm “Tiễn đăng” này được đón chào không kém nồng nhiệt ở Việt Nam. Việc mô phỏng của Nguyễn Dữ cho chúng ta thấy rõ tác phẩm này đã nổi tiếng ngay đầu thế kỉ 16Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Truyền kỳ mạn lục là tác phẩm sớm nhất hiện còn của tiểu thuyết phúng thích Việt Nam. Nó được tái bản vài lần và đáng chú ý là có một bản in thú vị với lời tựa viết năm 1783 có chú giải bằng chữ Nôm và những lời bình khác nhauVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Tác phẩm này được đánh giá rất cao trong giới học thuật, những người này đã coi tác giả của nó là người phát ngôn cho tầng lớp trí thức thời đại mình, thể hiện sự bất bình của họ đối với những rối ren xã hội và dự cảm được sự trỗi dậy của một tầng lớp xã hội mới ở Việt Nam thế kỷ 16. Nhờ vào sự thần kỳ để cho hồn ma chồn cáo biến thành văn nhân khuyên răn tầng lớp thống trị, biến thành người đẹp dùng miệng lưỡi đưa ra những lời giáo huấn Nho giáo có thể giúp tác giả phê phán được mà không bị phiền toái. Tác phẩm này có phần tục biên là Truyền kỳ tân phả do Đoàn Thị Điểm (1705-1748) viết. Bà làm nghề dạy học và cũng nổi tiếng với bản dịch Nôm Chinh phụ ngâm do Đặng Trần Côn viết bằng chữ Hán (đầu thế kỷ 18). Cũng theo lối mô phỏng Trung Quốc, một số học giả đã viết tiểu thuyết văn xuôi lịch sử lấy bối cảnh là xã hội Việt Nam. Trong số đó có Hoàng việt xuân thu, đã được dịch ra quốc ngữ (Sài Gòn, 1971). Họ cũng viết loại văn xuôi ký sự. Sản phẩm văn chương này bị xem thường khá lâu và chỉ gần đây mới được các học giả chú ýVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. 2. Truyện hay tiểu thuyết văn vần viết bằng chữ Nôm (Truyện Nôm - ND) Truyện Nôm rất phổ biến và cho đến đầu thế kỷ 20 được lưu truyền theo lối chép tay hoặc dưới dạng những cuốn sách khổ nhỏ khắc ván. Việc sử dụng rộng rãi chữ quốc ngữ khiến cho loại sách này mất dần. Mặc dù các bản quốc ngữ với phần chú giải của phần lớn những văn bản này đến nay vẫn có thể tìm được nhưng nguyên tác bằng chữ Nôm thì không dễ tìm. Hơn thế cũng chưa có một danh mục hệ thống của tất cả những tác phẩm văn chương này và phần lớn những bản in khắc hiện còn đều không có niên đại sớm hơn nửa sau thế kỷ 19, thậm chí có thể nói không thể tìm được những bản đầu tiên nữa, ngoài ra đa số những tiểu thuyết này đều khuyết danh, tình trạng này càng tăng thêm khó khăn cho việc xác định niên đạiVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Trong khi thời kỳ hoàng kim của tiểu thuyết văn vần ai cũng rõ là rơi vào thế kỷ 17 và 18, thì cội nguồn của thể loại, ngược lại, rất khó xác định và các nhà chuyên môn đôi khi có những quan điểm bất đồng về vấn đề này. Hình thức thơ thay đổi theo thời gian và ngôn ngữ có thể giúp xác định thời kỳ ra đời của các tác phẩm. Tiếp thu các hình thức dân ca các nhà thơ cách tân đã thay thế những nguyên tắc nghiêm ngặt của thể Hàn luậtVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link rất khó hiểu với công chúng bình dân và gây trở ngại cho việc biểu hiện những tình cảm phức tạp và sự việc tinh tế bằng thể thơ lục bát và song thất lục bát. Đây là những thể thơ bình dị hơn rất nhiều, dễ ghép vần và không hạn định số lượng câu thơ. Chúng cho phép nhà thơ có thể diễn đạt những cảm xúc của mình tự do hơn và miêu tả sự việc phong phú đa dạng với độ dài tùy ý. Rất nhiều tiểu thuyết lớn của thế kỷ 18, 19 do vậy đã được sáng tác bằng các thể thơ này, một số tác phẩm dài đến vài ngàn câu thơ. Mặc dù hình thức thơ ca dần dần thoát khỏi sự mô phỏng Trung Quốc nhưng mối liên hệ giữa văn học Trung Quốc và loại văn học mới này của Việt Nam vẫn rất mật thiết. Vì phần lớn những truyện Nôm này đều bắt nguồn từ văn hóa Trung Hoa, đôi khi đó là những giai thoại trong sử biên niên Trung Hoa như truyện về Tô Vũ (Tô Công) thời Hán được phái đi sứ Hung Nô và đã bị đầy ở đó 19 năm hay như câu chuyện về công chúa Vương Chiêu Quân (Vương Tường) cũng vào đời Hán bị gả cho Hung Nô, hoặc có thể mượn từ truyền kỳ đời Đường như truyện về Viên thị là một con vượn trắng biến thành một cô gái đẹp khiến chàng Tôn Các phải lòng; hoặc có thể từ tạp kịch đời Minh Thanh, như chuyện tình Phan Sinh-Kiều Liên lấy từ Ngọc trâm ký của Cao Liêm đời Minh. Cuối cùng, những truyện thơ này còn có thể lấy cốt truyện từ thoại bản và tiểu thuyết Minh Thanh. Việc nghiên cứu đa diện những tác phẩm đặc biệt này giúp chúng ta có thể đặt mỗi tác phẩm Việt Nam trong mối liên hệ với cội nguồn Trung Hoa hoặc nguồn cảm hứng của tác giả. Chẳng hạn, ngày nay người ta biết rằng Cần chính điện học sĩ triều Nguyễn là Nguyễn Du (1765-1820) - tác giả của tuyệt tác văn chương cổ điển Việt Nam Kim Vân Kiều - trong thời gian đi sứ Trung Hoa từ 1813 đến 1814 đã tìm thấy nguồn cảm hứng trong Kim Vân Kiều truyện, tiểu thuyết văn xuôi 28 hồi của một tác giả mà chúng ta chỉ còn biết với bút danh Thanh Tâm tài nhân. Niên đại ra đời của của tiểu thuyết này vẫn chưa rõ song chúng ta biết rằng nó được du nhập vào Nhật Bản năm 1754 và rất được hoan nghênhVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Có thể tác phẩm đã được sáng tác vào cuối thế kỷ 17 hoặc đầu thế kỷ 18. Chúng ta cũng không biết gì hơn về thời gian Nguyễn Du mô phỏng tác phẩm này. Tất nhiên ý kiến phổ biến cho rằng ông làm công việc này sau khi đi sứ về. Thời gian tác phẩm Trung Hoa này vào Việt Nam chưa được xác định chắc chắn mặc dù mọi người đều biết rằng tác phẩm đã được đọc ở Việt Nam trước khi Nguyễn Du cải tácVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Nhìn chung, có rất ít thông tin về sự lưu truyền của tiểu thuyết Trung Quốc ở Việt Nam. Có thể giả định rằng các di dân Trung Quốc, hoặc những người buôn sách đem theo chúng vào Việt Nam. Năm 1734 tập đoàn chúa Trịnh (phía Bắc Việt Nam hiện nay) ra một chỉ dụ yêu cầu các địa phương phải ra nhiều sách hơn và cấm đưa sách từ Trung Quốc sang. Biện pháp đó cho thấy có một số lượng sách trao đổi nhất định giữa hai nước. Hơn nữa, trong 40 năm cuối cùng của thế kỷ 19 ngay cả những tác phẩm chữ Nôm đôi khi còn được in tại Quảng Đông, nhất là ở thị trấn Phật Sơn. Nhiều sách trên trang bìa đã ghi tên và nơi xuất bản ở Trung Quốc cũng như tên nhà phát hành ở Sài Gòn. Những nghiên cứu gần đây về truyện thơ chứng tỏ rằng những truyện ra đời sớm nhất, xét theo hình thức vần luật, như Truyện Vương Tường nói về nỗi đau khổ của công chúa Vương Chiêu Quân và có người cho rằng ra đời vào thế kỷ 15 hoặc 16 không lấy cảm hứng trực tiếp từ một tiểu thuyết. Trong dẫn chứng vừa đưa ra tác giả khuyết danh Việt Nam lấy cảm hứng từ hai nguồn: một số tình tiết truyện trong Tây kinh tạp ký (thế kỷ 4) và đặc biệt là một tạp kịch Hán cung thu của Mã Chí Viễn đời Nguyên viết. Tương tự, Truyện Tô Công phụng sứ mà có người đã cho là ở thế kỷ 16 hoặc 17 thuật lại cuộc sống lưu đày của Tô Vũ ở xứ Hung Nô dường như lấy cảm hứng hoàn toàn qua tiểu sử Tô Vũ trong Hán thư. Truyện Lâm truyền kỳ ngộ (còn có tên là Bạch Viên Tôn Các truyện) gồm 150 khổ thơ thất ngôn bát cú và được giả định là ra đời từ thế kỷ 16 hoặc 17, rất có thể là truyện sớm nhất bắt nguồn trực tiếp từ một truyện truyền kỳ đời Đường nay được đưa vào một tập truyện đời Tống là Thái Bình Quảng ký (Tôn Các truyện, truyện 445). Truyện cải biên của Việt Nam giữ được sườn truyện Trung Hoa, chỉ thay đổi một số tên đất tên nhân vật, đặc biệt, truyện cho nữ nhân vật Viên thị mang lốt người là một cô gái héo hon vì thương nhớ người yêu Tôn Các đã không hề do dự khi xuống trần lần nữa để đoàn tụ hạnh phúc với chồng con. Hơn thế, cuốn tiểu thuyết này còn mở đầu cho các tiểu thuyết thơ trữ tình xuất hiện vào các thế kỷ tiếp sau. Do tầng lớp văn nhân Việt Nam có hứng thú rõ rệt với những tiểu thuyết tài tử giai nhân Trung Quốc; các nhà văn Việt Nam lại có sở trường miêu tả tình cảm, đặc biệt chú trọng kỹ xảo ngôn từ, cú pháp, và tu từ như những phương tiện bộc lộ tài năng cá nhân nên họ ít băn khoăn về việc vay mượn từ các tác phẩm khác: tất cả đều là bột cho họ gột thành hồ. Trên thực tế, cách suy nghĩ này cũng có sự tương đồng với các tác giả Trung Hoa. Nhiều tác phẩm của họ có chung đề tài. Đồng thời các tác giả Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc của đạo lý Khổng giáo cũng truy cầu mục tiêu “văn dĩ tải đạo”. Ở đây việc khảo sát tỉ mỉ toàn bộ những tiểu thuyết này là điều không còn phải nghi ngờ. Truyện đầu tiên mà chúng tôi xem xét là Hoa tiên truyện của Nguyễn Huy Tự (1743-1790) xuất thân từ một gia đình học vấn xuất chúng, bản thân ông từng đỗ kỳ thi Hội thi Đình. Tác phẩm có đôi chút không bình thường này của ông bắt nguồn từ một tiểu thuyết văn vần (ca bản - ND) khuyết danh sáng tác theo phong cách Quảng Đông Hoa tiên ký. Văn bản sớm nhất được biết đến của tác phẩm này có lời tựa ghi năm 1713. Truyện kể về mối tình của một cô gái là Dương Dao Tiên và một chàng trai là Lương Phương Châu văn võ song toàn. Bản Việt Nam theo thể thơ lục bát gồm khoảng 1800 câu thơ, về cơ bản vẫn giữ lại toàn bộ các nhân vật của nguyên tác. Tương tự, Nữ tú tài truyện của một tác giả khuyết danh, theo sát cốt truyện Nữ tú tài di hoa tiếp mộc trong tập Nhị khắc phách án kinh kỳ của Lăng Mông Sơ (1580-1644). Truyện kể về một cô gái dùng mũi tên kén một trong hai chàng trai làm chồng. Ví dụ cuối cùng là Ngọc Kiều Lê tân truyện của một tác giả người Việt gốc Hoa, Lý Văn Phức (1785-1849) giữ một chức quan cao đồng thời là một nhà văn lớn sáng tác cả chữ Hán lẫn chữ Nôm. Tác phẩm này cải biên theo Ngọc Kiều Lê một tiểu thuyết nổi tiếng trong loại sách tài tử giai nhânVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Chịu ảnh hưởng của tư tưởng Nho giáo suốt cuộc đời, các tác giả Việt Nam thiếu hứng thú đối với tiểu thuyết lịch sử và thậm chí với cả tiểu thuyết chí quái vốn rất được công chúng đô thị yêu chuộng. Hiện nay chỉ tìm thấy rất ít bản mô phỏng loại tiểu thuyết này, và thậm chí những bản này còn được viết theo một phong cách có phần không trang nhã khiến người ta có thể nghĩ rằng chúng không phải do các bậc đại danhviết ra mà do những nhà nho bình dân. Điều này có thể đúng với các bản mô phỏng Tây du ký, và Quân âm xuất thân Nam du ký là những tác phẩm lưu truyền rộng rãi. Dù là sáng tác khuyết danh, Tây du ký, có tên là Truyện Tây du, xét theo phong cách, có niên đại từ thế kỷ 18. Tác phẩm chỉ giữ lại một số tiết đoạn của nguyên tác nhưng lại theo sát lối trình bày sự kiện. Còn bản Quan âm xuất thân Nam du ký (có nhiều tên trong đó có một tên là Phật bà Quan âm truyện) để thích ứng với độc giả Việt Nam đã phải xa rời nguyên tác, đặc biệt bản cải biên thay đổi địa danh và biến Quan âm thành nữ thần Việt Nam. Ngoài ra còn có ít nhất một bản mô phỏng bộ tiểu thuyết lịch sử do Nguyễn Kiều thực hiện. Tác giả này chúng tôi chỉ có rất ít thông tin về ôngVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Tác phẩm của ông là Quân trung đối ca bắt nguồn từ Tùy Đường diễn nghĩaVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Thực tế, chúng ta không thể nói chắc rằng văn nhân Việt Nam không ưa thích tiểu thuyết lịch sử Trung Quốc. Những tiểu thuyết này sau khi du nhập vào Việt Nam đã được các tác giả thế kỷ 17, 18 mô phỏng lại bằng chữ Nôm. Và có lẽ khảo sát phạm vi mô phỏng những tác phẩm đó là một việc cần làm. Dẫu sao, ở cuối phần trình bày sơ giản này chúng tôi không thể kết luận rằng tất cả các tiểu thuyết viết bằng chữ Nôm đều bắt nguồn từ Trung Hoa. Thực tế là có những tác phẩm khác, mà đại bộ phận là bình dân, không mắc nợ gì với nguồn văn hóa Trung HoaVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. 3. Các bản dịch tiểu thuyết Trung Quốc sang chữ quốc ngữ Để đánh giá đầy đủ trào lưu dịch tiểu thuyết Trung Quốc rầm rộ sau khi chữ quốc ngữ trở nên thịnh hành, tác giả bài viết này đã lập một danh mục các bản dịch xuất bản thành sách (xin xem dưới đây) dựa theo thư mục đã in của Cordier và BoudetVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link cũng như thư mục vi phim của bà C. Rageau bao gồm tất cả các tác phẩm bằng chữ quốc ngữ lưu giữ tại Thư viện quốc gia Pháp từ khi thiết lập hệ thống lưu trữ mang tính pháp lý năm 1922 cho đến 1954. Những tài liệu này được bổ sung bằng một tập tiếp theo gồm tất cả các sách vở có trước 1922 của Thư viện quốc giaVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Hơn thế, nhờ sự cộng tác với bà C. Salmon, tác giả bài này lại được tiếp xúc gián tiếp với các phiếu tư liệu của thư viện Pháp ghi các ấn phẩm xuất bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai và phiếu tư liệu của Viện nghiên cứu quốc gia về ngôn ngữ và văn minh phương Đông. Thư mục, gồm 316 bản dịch (không kể sách tái bản) này chỉ ghi những tác phẩm đã xác định được nguyên tác. Hiển nhiên con số ở đây là rất nhỏ so với thực tế. Tuy vậy tác giả tin rằng nó đại diện trung thực cho trào lưu dịch thuật bắt đầu dấy lên vào quãng 1905 và kéo dài cho đến khi Nhật chiếm đóng. Chiến tranh thế giới thứ hai đã tạo nên một đứt đoạn rất rõ rệt trong hoạt động xuất bản, song thư mục này không tiêu biểu lắm cho con số thực các bản dịch, bản in lại những ấn phẩm trước Chiến tranh thế giới thứ hai và các bản dịch mớiVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Để hiểu trào lưu dịch thuật đã bám rễ và trưởng thành như thế nào cần phải nhớ rằng việc dùng văn tự Latin hóa, mà không lâu sau đó đã được chính người Việt, như nhóm Đông kinh nghĩa thục chẳng hạn, cổ súy, khiến cho số lượng độc giả tăng lên nhanh chóngVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Đồng thời cũng cần nhớ rằng những sáng tác bằng chữ quốc ngữ lúc đó không nhiều. Báo chí, ngay từ khởi thủy đã phụ thuộc vào những phán quyết của người Pháp, đóng vai trò sống còn trong giai đoạn dịch thuật này. Nhiều tác phẩm dịch từ tiếng Pháp tiếng Anh xuất hiện đầu tiên trên báo. Điều này cũng có nghĩa là các nhà báo Việt Nam nói chung đóng vai trò dịch giả trong khi báo chí trở thành diễn đàn của văn học Việt Nam mới. Song song với tình hình đó sự phát triển của in ấn hiện đại đã có ảnh hưởng nhất định đến sự trưởng thành của xuất bản. Để khuyến khích thói quen đọc, các nhà xuất bản đã cho ra đời các tiểu thuyết các bản dịch từng kỳ bán hết ngay. Sự phát triển các dịch phẩm từ chữ Hán biểu hiện qua các con số ghi ngay trong các bản sách từ 1.000 đến 3.000 bản đã lý giải vì sao thường xuyên có sự tái bản, thậm chí xuất hiện cả những bản dịch mới. Phan Kế Bính (1875-1921), nhà nho đồng thời là nhà báoVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link đã giải thích rất rành mạch vì sao ông thấy cần phải dịch thật nhiều tác phẩm sang tiếng Việt. Bản thân ông đã dịch Tam quốc chí diễn nghĩa (Thư mục số 177) đầu tiên. Trong lời tựa ông nói: “Người An Nam chúng ta hiện nay đã có rất nhiều người học chữ quốc ngữ, thật là một việc đáng mừng! Trước kia đàn ông nước ta phải trải qua cố gắng gian khổ nhiều năm, tốn kém nhiều tiền của cha mẹ mới có thể đạt đến chỗ tay cầm sách ngâm ngợi bổng trầm mà thực ra chưa hẳn đã lĩnh hội được tinh thần sách. Nhưng hiện nay, chẳng kể nam giới, ngay cả nữ giới, thậm chí các cô gái và những đứa trẻ thơ ngây đều có thể cầm sách đọc, mà đọc một chữ hiểu một chữ, đọc một câu có thể hiểu ý vị trong đó, có thể nói là lĩnh hội được tinh thần của sách... Song đáng tiếc là chữ thì dễ đọc, người người đều hiểu nhưng biết tìm sách ở đâu mà đọc ? Đọc hết Cung oán ngâm khúc lại đọc Truyện Kiều, tất cả cộng lại cũng không quá mấy chục loại, người đọc nhanh chỉ ba ngày là hết sạch... Vì những nguyên nhân trên, chúng tôi mới quyết định xuất bản những tập sách này, gọi là sách nước ngoài dịch nôm, mỗi tuần ra một tập”. Những truyện đầu tiên bằng chữ quốc ngữ thường được phiên âm từ những văn bản bằng chữ Nôm ra đời vào những năm 1880. Còn đối với tiểu thuyết Trung Quốc dường như những bản dịch đầu tiên chỉ ra đời từ đầu thế kỷ này. Chúng tôi tìm thấy bản duy nhất năm 1905 (Thư mục số 299). Tác phẩm được gán cho một Phùng Hoàng Sang nào đó mà chúng tôi không biết gì về ông. Chúng tôi tìm thấy 9 dịch giả của những năm sau đó, trong số họ đáng chú ý có Trần Phong Sắc, giáo sư chữ Hán của trường Tân An (ở Đông Dương) và Nguyễn Chánh Sắt (1869-?) chủ bút báo Nông cổ mín đàm (ra mắt ở miền Nam năm 1990). Trong vòng ít năm xuất hiện rất nhiều bản dịch tiểu thuyết lịch sử lưu truyền rất rộng rãi, chẳng hạn sự phổ biến của Tam quốc chí diễn nghĩa có thể được xác định qua việc gần như đồng thời tác phẩm được dịch cả ở Hà Nội (Phan Kế Bính) và Sài Gòn (Nguyễn Liêm Phong và Nguyễn An Cư). Quả thật người Việt Nam rất giống người Trung Quốc trong việc sùng bái Quan Vũ, một trong những nhân vật chính của tiểu thuyết này. Đền thờ ông được lập ở nhiều nơi, nhiều gia đình có tượng Quan Vũ. Cuốn tiểu thuyết này cả về khung cảnh lẫn chân dung nhân vật đều để lại ấn tượng đặc biệt trong tâm trí người bình dân Việt Nam. Những nhân vật này quen thuộc với người Việt Nam đến mức trong lời ăn tiếng nói hàng ngày tên tuổi họ được dùng như những biểu trưng tính cáchVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Gần đây, học giả Việt Nam, ông Đặng Thai Mai, đã kể lại ấn tượng mạnh mẽ mà tác phẩm Tam quốc gây ra cho ông khi ông đọc nó lúc còn nhỏ: “ Ông tôi đã từng nói với các chú tôi Kim Thánh Thán giỏi bình tiểu thuyết, người ta bạc bẽo với ông ta. Nhưng tôi phát hiện những ông lớn vẫn thích đọc tiểu thuyết,cho nên tôi cũng xem tiểu thuyết”. Đầu tiên, tôi tiện tay tìm được Tam quốc, rất tuyệt, tôi hoàn toàn bị nó cuốn hút !... Nhớ một lần, đêm đã khuya, tôi vẫn đang đọc. Bà tôi tỉnh dậy cất sách đi, buộc tôi lên giường mới chịu đi ngủ... Tôi còn nhớ, lần thứ nhất tôi đọc đến đoạn Quan Vân Trường chết, tôi khóc đau đớn và bỏ sách mấy ngàyVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Chẳng riêng Tam quốc còn có những tiểu thuyết lịch sử và truyện tình tài tử giai nhân khác cũng được các tầng lớp dân chúng ưa thích. Điều tra kỹ các nhà xuất bản đã cho ra mắt các bản dịch này cho thấy họ trước hết là những viên chức của chính quyền thực dân và sau đó là thương nhân. Số trước gồm Nguyễn Hữu Sanh, viên chức thuộc hội nghiên cứu Đông Dương, Huỳnh Khắc Thuận và Đỗ Văn Hòa thư ký văn phòng chính phủ. Thương nhân gồm Huyền Trí Phú nhà buôn ở Mỹ Tho, Nguyễn Thành Ký buôn đá quý ở Tân An và Đinh Thái Sơn - còn gọi là Phát Toán, thợ sửa xe đạp kiêm buôn bán sách báo quốc ngữ ở Sài GònVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Thời kỳ đầu các nhà in cả miền Bắc lẫn miền Nam đều nằm trong tay người Pháp. Sự gia tăng dân số thành thị vào những năm 1920-1930 đã kéo theo việc bùng nổ công nghệ in ấn địa phương và sự ra đời của một thể loại văn chương mới là tiểu thuyết võ hiệp vào khoảng 1925. Một trong những dịch giả chủ chốt của tiểu thuyết võ hiệp là một Lý Ngọc Hưng nào đó, còn gọi là Hoa Nhân (nghĩa là người Hoa - ND). Việc dùng bút danh này chứng tỏ dịch giả là người gốc Trung Hoa. Những năm 1927 và 1941 ông đã dịch không dưới 16 tiểu thuyết võ hiệp (Thư mục số 62, 103, 124, 129, 155, 159, 173, 258, 263, 266, 278, 280, 300, 312). Niềm say mê tiểu thuyết võ hiệp này cũng giống như người Hoa ở các thành phố lớn của Trung Quốc. Tương tự, đến Chiến tranh thế giới thứ hai, nhu cầu đối với tiểu thuyết tình cảm, cả sách tài tử giai nhân mà độc giả vốn quen thuộc qua các ác phẩm cải biên bằng chữ Nôm lẫn tiểu thuyết bình dân theo kiểu “uyên ương hồ điệp” lan truyền đến Thượng Hải đầu thế kỷ 20. Đại diện nổi tiếng nhất của loại tiểu thuyết này Từ Chẩm Á. Ít nhất đã có 3 tác phẩm của ông được dịch sang tiếng Việt (Thư mục số 277, 291 và 294). Trong số các dịch giả của thời kỳ này có Nguyễn Đỗ Mục (1866-khoảng1948), một nhà nho viết cho từ nhật báo Trung Bắc tân văn (ra năm 1913). Dịch phẩm của ông xuất bản trong những năm 1922 và 1935, gồm đủ các thể tài (Thư mục số 1, 10, 26, 46, 52, 257 199, 206, 270 và 302). Sau Chiến tranh thế giới thứ hai theo phán đoán thì tiểu thuyết tình cảm nhường đường cho tiểu thuyết lịch sử vốn luôn thịnh hành và tiểu thuyết võ hiệp. Có thể tìm được những bản in lại một số tác phẩm trước kia của Nguyễn An Khương (Thư mục số 63) và của Nguyễn Chánh Sắt (Thư mục số 28), còn nói chung đều là các bản dịch mới hay chí ít thì cũng là những bản dịch trước đó được sửa sang rồi gắn cho những dịch giả mới. Chỉ cần nghiên cứu so sánh các bản khác nhau là có thể tìm được mối liên hệ giữa chúng. Ví như bản dịch sớm nhất đã được phát hiện (Thư mục số 299), là chuyện về viên tướng Nhạc Phi đời Tống, do Phụng Hoàng Sanh hợp tác với Nguyễn Chánh Sắt xuất bản năm 1928, lại đề tên ông là dịch giả duy nhất nhưng điều này không có nghĩa là ông không sử dụng bản dịch 1905 trước đó. Do đó có thể thấy rằng, vượt lên trên sự thay đổi về ngôn ngữ và chữ viết, người Việt Nam vẫn giữ mối liên hệ chặt chẽ với văn chương Trung Quốc. Trước hết đó là nguồn cảm hứng sáng tác cho các tác giả viết bằng chữ Hán và chữ Nôm. Sau đó, khi chữ quốc ngữ đã thịnh hành, văn chương chữ Hán được coi là bộ phận của di sản văn hóa cần được giữ gìn cẩn trọng bằng các bản dịch. Việc rất nhiều bản tác phẩm Trung Quốc được dịch sang văn xuôi tiếng Việt đã ảnh hưởng rõ rệt đối với sự phát triển của tiếng Việt hiện đại giống như tác động của các bản dịch tác phẩm tiếng Pháp. Rõ ràng cần phải có sự nghiên cứu lịch đại ngôn ngữ dịch qua các bản dịch khác nhau. Tam quốc và Tam hạ Nam Đường là những tư liệu hàng đầu cho hướng nghiên cứu đó. 4. Thư mục tạm thời các dịch phẩm tiểu thuyết bình dân Trung Quốc sang chữ quốc ngữ TT TÊN HÁN TÊN VIỆT TÁC GIẢ XUẤT BẢN 1 Ái chu tình hải Thuyền tình bể ái Nguyễn Đỗ Mục Hà Nội, 1926 2 Bát quái đạo Bát quái đạo Hải Bằng Hà Nội, 1938 3 Bát hiệp liên minh Bát hiệp liên minh Lương Giang Hà Nội, 1928 4 Bát tiên Đông du Bát tiên Đông du Trúc Lâm Hà Nội, 1929 5 Bạch hồ điệp Bạch hồ điệp Bích Ngọc Hà Nội, 1938 6 Bạch xà thanh xà Bạch xà thanh xà Cao Hải Đế Sài Gòn, 1915 7 Bạch xà thanh xà Bạch xà thanh xà Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1930 8 Bạch xà thanh xà Bạch xà thanh xà Tô Chẩn Sài Gòn, 1951 9 Bạch xà diễn nghĩa Bạch xà diễn nghĩa Đinh Văn Đẩu Sài Gòn, 1906 10 Bạch xà diễn nghĩa Bạch xà diễn nghĩa Đinh Văn Đẩu In lần thứ ba, 1917 11 Bách tử kim đan Bách tử kim đơn Nguyễn Đỗ Mục Hà Nội, lần thứ hai 12 Bao Công xuất thế Bao Công xuất thế Trần Hồng Loan Hà Nội,1950 13 Bao Công kỳ án Bao Công kỳ án Ngô Văn Triện (Trúc Khê) Hà Nội, 1925 14 Bao Công kỳ án Bao Công kỳ án Ngô Văn Triện Hà Nội, 1927 15 Bao Công kỳ án Bao Công kỳ án Ngô Văn Triện In lại, 1928 16 Bao Công kỳ án Bao Công kỳ án Ngô Văn Triện In lần thứ tư, 1931 17 Bao Công kỳ án Bao Công kỳ án Trần Văn Bình Sài Gòn, 1954 18 Bao Công tra Quách Hòe án Bao Công tra Quách Hòe án Khuyết danh Hà Nội, 1936 19 Bao Công tra Quách Hòe án Bao Công tra Quách Hòe án Khuyết danh In lại, 1941 20 Bao Công chính sử nghĩa hiệp kỳ thư Bao Công chính sử nghĩa hiệp kỳ thư Nguyễn Xuân Mai (Thanh Khương) Hà Nội (trước 1942) 21 Bao Công nghĩa hiệp chính sử kỳ thư Bao Công nghĩa hiệp chính sử kỳ thư Nguyễn Xuân Mai (Thanh Khương) In lại, 1968 22 Bắc Tống toàn truyện Bắc Tống toàn truyện Nguyễn Kim Đĩnh Gia Định, 1930 23 Bắc Tống diễn nghĩa Bắc Tống diễn nghĩa Huỳnh Công Giác Sài Gòn, 1906 24 Bắc Tống diễn nghĩa Bắc Tống diễn nghĩa Nguyễn Văn Hiến Sài Gòn, 1929 25 Bắc Tống diễn nghĩa Bắc Tống diễn nghĩa Nguyễn Văn Hiến Sài Gòn, 1951 26 Bắc du diễn nghĩa Bắc du diễn nghĩa Lê Duy Thiện Sài Gòn 27 Bắc du Chân Vũ truyện Bắc du Chơn Võ truyện Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1909 28 Bắc du Chân Vũ truyện Bắc du Trấn võ Nhật Quang Hà Nội, 1931 29 Bắc Du Chân Vũ truyện Bắc du Chơn Võ Lê Duy Thiện Sài Gòn, 1957 30 Tàn Đường diễn nghĩa Tàn Đường diễn nghĩa Nguyễn An Khương Sài Gòn, 1906-1914 31 Tàn Đường diễn nghĩa Tàn Đường diễn nghĩa Trần Xuân Sài Gòn, 1928 32 Trường Giang quái nữ Trường Giang quái nữ Nguyễn Nam Thông Hà Nội, 1937 33 Song tiền cô ảnh Chiếc bóng song the Nguyễn Đỗ Mục Hà Nội, 1928 34 Đại bát nghĩa Đại bát nghĩa Tùng Nông Hà Nội, 1929 35 Đại hồng bào hải thụy Đại hồng bào hải thoại Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1907 36 Đại hồng bào hải thụy Đại hồng bào hải thoại Nguyễn An Khương Sài Gòn, 1910 37 Đại hồng bào hải thoại Đại hồng bào hải thoại Thanh Phong Sài Gòn, 1952 38 Đại minh hồng vũ Đại minh hồng võ Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1911 39 Đại minh hồng vũ Đại minh hồng võ Thanh Phong Sài Gòn, 1953 40 Đại minh kỳ hiệp Đại minh kỳ hiệp Đào Khắc Hưng Hà Nội, 1928 41 Đại minh anh liệt Đại minh anh liệt Nguyễn Thúc Khiêm (Hoàng Sơn) Hà Nội, 1935 42 Đại bàng hiệp Đại bàng hiệp Mậu Ngữ Hà Nội, 1937 43 Đãng khấu chí Đãng khấu chí Du Trung Hòa Hà Nội, 1935 44 Đông Hán diễn nghĩa Đông Hớn diễn nghĩa Nguyễn Ân Linh, Hồ Văn Trung & Trần Văn Me Sài Gòn, 1907 45 Đông du bát tiên Đông du bát tiên Dương Mạnh Huy Sài Gòn, 1934 46 Đông du bát tiên Đông du bát tiên Tô Chẩn Sài Gòn, 1957 47 Đông du bát tiên Đông du bát tiên Bát Quái Sài Gòn, 1968 48 Đông du bát tiên Đông du bát tiên Thanh Phong Sài Gòn, 1952 49 Đông Chu liệt quốc Đông Châu liệt quốc Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn (1911) 50 Đông Chu liệt quốc Đông Châu liệt quốc Nguyễn Công Kiêu Sài Gòn, 1914-19 51 Đông Chu liệt quốc Đông Châu liệt quốc Trần Đình Nghi Sài Gòn, 1928 52 Đông Chu liệt quốc Đông Châu liệt quốc Đào Trinh Nhất Sài Sòn, 1928 53 Đông Chu liệt quốc Đông Châu liệt quốc Nguyễn Đỗ Mục Hà Nội, 1933 54 Đông Chu liệt quốc diễn nghĩa Đông Chu liệt quốc diễn nghĩa Hy Chương Hà Nội, 1935 55 Đông Chu liệt quốc Đông Chu liệt quốc Vũ Minh Trí Sài Gòn, 1953 56 Ân tình tiểu thuyết Ân tình tiểu thuyết Nguyễn Quang Sánh Nam Định, 1932 57 Nhị độ mai Nhị độ mai Nguyễn Văn Bân (Kim Giang) Hà Nội, 1929 58 Nhi nữ tạo anh hùng Nhi nữ tạo anh hùng Võ Lộ Sài Gòn, 1931 59 Nhi nữ tạo anh hùng Nhi nữ tạo anh hùng Nguyễn Đỗ Mục Hà Nội, 1935 60 Phản Đường hậu chinh Tây Phản Đường hậu chinh Tây Nguyễn Tân Chiểu Hà Nội, 1934 61 Phản Đường diễn nghĩa Phản Đường diễn nghĩa Nguyễn An Khương Sài Gòn, 1906 62 Phản Đường diễn nghĩa Phản Đường diễn nghĩa Nguyễn An Khương In lại, 1923 63 Phản Đường diễn nghĩa Phản Đường diễn nghĩa Lê Sum Sài Gòn, 1914-15 64 Phản Đường diễn nghĩa Phản Đường diễn nghĩa Trần Quang Sài Gòn, 1916 65 Phản Đường diễn nghĩa Phản Đường diễn nghĩa Hoàng Minh Tự Sài Gòn, 1934 66 Phản Đường diễn nghĩa Phản Đường diễn nghĩa Hoàng Minh Tự In lại, 1951 67 Phi kiếm kỳ hiệp Phi kiếm kỳ hiệp Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1939-40 68 Phi Long kiếm nhị nương tam hiệp Phi Long kiếm nhị nương tam hiệp Huyền Châu Hà Nội (1935) 69 Phi Long diễn nghĩa Phi Long diễn nghĩa Huỳnh Công Giác Sài Gòn, 1906-14 70 Phi Long diễn nghĩa Phi Long diễn nghĩa Trưởng Minh Chánh Sài Gòn, 1933 71 Phi tiên thiên bảo diễn nghĩa Phi tiên thiên bảo diễn nghĩa Lý Ngọc Hưng (Hoa Nhân) Hà Nội, lần thứ hai 72 Phấn trang lâu diễn nghĩa Phấn trang lầu diễn nghĩa Nguyễn An Khương Sài Gòn, 1908 73 Phấn trang lâu diễn nghĩa Phấn trang lầu diễn nghĩa Nguyễn An Khương In lại, 1918 74 Phấn trang lâu diễn nghĩa Phấn trang lầu diễn nghĩa Nguyễn An Khương In lại, 1952 75 Phong ba đình Phong ba đình Lê Xuân Khôi (Thạch Tâm) Hà Nội, 1938 76 Phong trần kiếm khách Phong trần kiếm khách Bát Quái Hà Nội, lần thứ hai 77 Phong trần tam kiếm Phong trần tam kiếm Vũ Như Hải Hà Nội, 1936 78 Phượng hoàng đao Phượng hoàng đao Lê Xuân Khôi (Thạch Tâm) Hà Nội, 1930 79 Phong kiếm xuân thu Phong kiếm xuân thu Trần Công Hiến Sài Gòn, 1917 80 Phong kiếm xuân thu Phong kiếm xuân thu Phan Như Tiệp Sài Gòn, 1930 81 Phong kiếm xuân thu Phong kiếm xuân thu Quảng Nghiêm Hà Nội,1935 82 Phong kiếm xuân thu Phong kiếm xuân thu Đinh Gia Hân (Cảnh Viêm) Hải Phòng, cùng năm 83 Phong thần diễn nghĩa Phong thần diễn nghĩa Trần Chánh Sắt Sài Gòn, 1906-07 84 Phong thần diễn nghĩa Phong thần diễn nghĩa Vũ Như Khôi Hà Nội, 1927 85 Phong thần diễn nghĩa Phong thần diễn nghĩa Vương Quốc Sung Hà Nội, cùng năm 86 Phùng Ngọc Tường tiểu sử Lịch sử Phùng Ngọc Tường Mai Sơn Hà Nội, 1929 87 Phong nguyệt hiệp nghĩa Hiệp nghĩa phong nguyệt Nguyễn Chánh Sắt (Bá Nghiêm) Hà Nội, 1928 88 Cam phượng trì Cam phượng trì Hiệp Hồn Hà Nội, 1928 89 Quảng Châu nữ hiệp đoàn Quảng Châu nữ hiệp đoàn Hận Nghi Hải Phòng, 1935 90 Khuê tú anh tài Khuê tú anh tài Ngô Văn Triện Hà Nội, 1928 91 Hợp Phố châu Hợp Phố châu Tùng Nông Vũ Kính (Đào Viên) Hà Nội, 1929 92 Hồng Quang đại hiệp Hồng Quang đại hiệp Thanh Đình Hà Nội, 1936 93 Hồng gia nữ hiệp Hồng gia nữ hiệp Lê Xuân Khôi (Thạch Tâm) Hà Nội, 1936 94 Hồng lâu mộng Hồng lâu mộng Nguyễn Đức Vân Hà Nội, 1963 95 Hồng nhan điên đảo Hồng nhan điên đảo Lạc Khổ Hà Nội, 1934 96 Hồng y nữ hiệp Hồng y nữ hiệp Lương Giang Hà Nội, 1928 97 Hậu tam quốc diễn nghĩa Hậu tam quốc diễn nghĩa Nguyễn An Khương Sài Gòn, 1906 98 Hậu tam quốc diễn nghĩa Hậu tam quốc diễn nghĩa Danh Nho Sài Gòn, 1929 99 Hậu tam quốc diễn nghĩa Hậu tam quốc diễn nghĩa Danh Nho Sài Gòn, 1954 100 Hậu Hán tam hợp bảo kiếm Hậu Hán tam hợp bửu kiếm Trần Công Danh Sài Gòn, 1906 101 Hậu Hán tam hợp bảo kiếm Hậu Hán tam hợp bửu kiếm Trần Công Danh In lại, 1917 102 Hậu Tây du Hậu Tây du Thanh Ngọc Duyên Hà Nội, 1924 103 Hậu anh hùng (Tục anh hùng náo tam môn giai) Hậu anh hùng (Tục anh hùng náo tam môn giai) Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1951 104 Hậu anh hùng náo tam môn giai Hậu anh hùng náo tam môn giai Tô Chấn Sài Gòn, 1951 105 Hậu tái sinh duyên Hậu tái sinh duyên Thanh Phong Sài Gòn, 1953 106 Hồ điệp hoa Hồ điệp hoa Nghiêm Xuân Lãn Hà Nội, 1928 107 Hoa hòa thượng Sư hổ mang Nguyễn Tử Siêu Hà Nội, 1935 108 Hỏa thiêu Hồng Liên tự Bọn võ hiệp đốt cháy chùa Hồng Liên Ngô Văn Triện (Trúc Khê) Hà Nội, 1935 109 Gia đình chuyên chế chi minh giám Mảnh gương chuyên chế trong gia đình Ngô Văn Triện (Trúc Khê) Hà Nội, 1927 110 Kiếm quang nữ hiệp Kiếm quang nữ hiệp Lê Xuân Khôi (Thạch Tâm) Hà Nội, 1936 111 Giang Đông tam hiệp Giang Đông tam hiệp Văn TuyềnVui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link Hải Phòng, cùng năm 112 Giang hồ hắc kiếm Giang hồ hắc kiếm Vũ Hầu Hà Nội, 1941 113 Giang hồ nữ kiếm hiệp Giang hồ nữ kiếm hiệp Lê Xuân Khôi (Thạch Tâm) Hà Nội, 1936-37 114 Giang hồ nữ hiệp Giang hồ nữ hiệp Nguyễn Chánh Sắt (Tân Châu) Sài Gòn, 1938-39 115 Giang hồ kỳ văn Giang hồ kỳ văn Bách Lữ Hải Phòng 116 Giang hồ nghĩa hiệp Giang hồ nghĩa hiệp Lý Ngọc Hưng (Hoa Nhân) Hà Nội, 1928 117 Kim cổ kỳ quan Kim cổ kỳ quan Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1910-11 118 Kim cổ kỳ quan Kim cổ kỳ quan Trần Thanh Đạm Sài Gòn, 1957 119 Cân quắc anh hùng Cân quắc anh hùng Thành Ngọc Duyên Hà Nội, 1924 120 Giang Nam kiếm hiệp Giang Nam kiếm hiệp Đông Quang Hà Nội, 1936 121 Kim Lăng tam kiệt Kim Lăng tam kiệt Nguyễn Nam Thông (Đông Quang) Hà Nội, 1937 122 Kính hoa duyên Kính hoa duyên Nguyễn Xuân Lâm Hà Nội, 1928 123 Cứu khổ kiếm Gươm cứu khổ Nguyễn Tử Siêu Hà Nội, 1928 124 Cửu mỹ kỳ duyên Cửu mỹ kỳ duyên Phạm Quang Sáng Hà Nội, 1924 125 Cửu châu thần kiếm Cửu châu thần kiếm Châu Hưng Hà Nội, 1936 126 Không Đồng kỳ hiệp Không Đồng kỳ hiệp Trần Tuấn Khải Hà Nội, 1935 127 Côn Luân ngũ hiếm hiệp Côn Lôn ngũ kiếm khách Thạc Quân Hà Nội, 1936 128 Lý Tồn Hiếu diễn nghĩa Lý Tồn Hiếu diễn nghĩa Ngô Văn Triện (Trúc Khê) Hà Nội, 1928 129 Lý Tồn Hiếu diễn nghĩa Lý Tồn Hiếu diễn nghĩa Ngô Văn Triện (Trúc Khê) Hà Nội, 1934 130 Lê Nguyên Hồng tiểu sử Lịch sử Lê Nguyên Hồng Mai Sơn Hà Nội, 1929 131 Liêu trai chí dị Liêu trai chí dị Nguyễn Chánh Sắt (Tâm Chân) Sài Gòn, 1916-18 132 Liêu trai chí dị Liêu trai chí dị Huyền Mạc Đạo Nhơn Sài Gòn, 1933 133 Liêu trai chí dị Liêu trai chí dị Nguyễn Khắc Hiếu (Tản Đà) Hà Nội, 1939 134 Liêu trai chí dị Liêu trai chí dị Nguyễn Hoạt Sài Gòn, 1959 135 Liệt nữ kiếm Liệt nữ kiếm Học Hải Hà Nội, 1923 136 Lĩnh Nam dật sự Lĩnh Nam dật sự Nguyễn Hữu Tiến Hà Nội, 1925 137 Lĩnh Nam dật sự Lĩnh Nam dật sự Bùi Đàn Sài Gòn, 1968 138 Lăng Vân kiếm khách Lăng Vân kiếm khách Lý Ngọc Hưng Hải Phòng, 1935-36 139 Lục kiếm đồng Lục kiếm đồng Lữ Văn Tuyền Hải Phòng, 1935-36 140 Song phượng tái sinh duyên Song phượng tái sinh duyên Tình Liễu Hà Nội, 1934 141 Long đồ công án Long đồ công án Nguyễn Ngọc Thơ Sài Gòn, 1906 142 Long đồ công án Long đồ công án Nguyễn Ngọc Thơ In lại, 1927 143 Long đồ công án Long đồ công án Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1916 144 Long hình quái khách Long hình quái khách Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1937 145 Lỗ Hoa nương Lỗ Hoa nương Vương Quốc Sung Hà Nội, cùng năm 146 Lục lâm bát kiếm Lục lâm bát kiếm Hải Bằng Hà Nội, 1939 147 Lục mẫu đơn Lục mẫu đơn Nguyễn Trọng Quyển Sài Gòn, 1908 148 Lục mẫu đơn Lục mẫu đơn Trần Văn Bình Sài Gòn, 1953 149 Lục dã tiên tung Lục giã tiên tung Nguyễn Khắc Hanh Hà Nội, 1931 150 La Thông tảo Bắc La Thông tảo Bắc Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1906 151 La Thông tảo Bắc La Thông tảo Bắc Trần Phong Sắc In lại, 1915 152 La Thông Tảo Bắc La Thông Tảo Bắc Vũ Hi Tô Hà Nội, 1926 153 La Thông tảo Bắc La Thông tảo Bắc Tô Chẩn Sài Gòn, 1950 154 Ma phong kiếm khách Ma phong kiếm khách Kỹ Hà Hà Nội, 1936 155 Man hoang kiếm hiệp Man hoang kiếm hiệp Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1938 156 Mai Lương Ngọc diễn nghĩa Mai Lương Ngọc diễn nghĩa Nguyễn An Khương Sài Gòn, 1909 157 Mai Lương Ngọc diễn nghĩa Mai Lương Ngọc diễn nghĩa Phạm Văn Cường Sài Gòn, 1927 158 Mộng trung duyên Mộng trung duyên Đinh Văn Đẩu Sài Gòn, 1907 159 Mộng trung duyên Mộng trung duyên Cảnh Chi Sài Gòn, 1926 160 Minh Thế Đức diễn nghĩa Minh Thế Đức diễn nghĩa Ngọc Liên Hoàng Hà Nội, 1921-22 161 Minh châu duyên Minh châu duyên Đinh Gia Hân Hải Phòng, 1927 162 Mộc Lan tòng quân Mộc Lan tòng quân Nguyễn Tứ Lãng Nam Định, 1929 163 Ma y nữ Ma y nữ Bát Quái Hà Nội, 1968 164 Nam du hoa quang Nam du huệ quang Tô Chẩn Sài Gòn, 1951 165 Nữ bá vương Nữ bá vương Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1937 166 Nữ báo phục thù Gái trả thù cha Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1925 167 Nữ quân tử diễn nghĩa Nữ quân tử diễn nghĩa Nguyễn Khắc Hạnh Hà Nội, 1923 168 Nữ anh hùng Gái anh hùng Khuyết danh Hà Nội, 1934 169 Nữ anh hùng Nữ anh hùng Nguyễn Văn Bân Hà Nội, in lần thứ hai (trước 1942) 170 Nữ hiệp hồng nương tử Nữ hiệp hồng nương tử T. Thanh Chúc Hà Nội, 1935 171 Phạ thê nhật ký Nhật ký sợ vợ Lạc Khổ Hà Nội, 1928 172 Bồng lai hiệp khách Bồng lai hiệp khách Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1936 173 Phiêu lưu hiệp sĩ Phiêu lưu hiệp sĩ Lý Ngọc Hưng (Hoa Nhân) Hà Nội, 1937 174 Bình Sơn lãnh yến Bình Sơn lãnh yến Nguyễn Đỗ Mục Hà Nội, 1927 175 Bình Dương kỳ hiệp Bình Dương kỳ hiệp Đỗ Thủy Hà Nội, 1935 176 Thất quốc chí diễn nghĩa Thất quốc chí diễn nghĩa Lý Ngọc Hưng (Hoa Nhân) Hà Nội, 1929-30 177 Thất quốc chí diễn nghĩa Thất quốc chí diễn nghĩa Lý Ngọc Hưng (Hoa Nhân) In lần thứ hai, 1931 178 Thất quốc chí diễn nghĩa Thất quốc chí diễn nghĩa Lý Ngọc Hưng (Hoa Nhân) In lần thứ ba, 1932 179 Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Nguyễn Văn Dược Sài Gòn, 1924 180 Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Phạm Văn Diễu Sài Gòn, 1931-32 181 Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Hy Chương Hà Nội, 1934 182 Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Quảng Nguyên Hà Nội, 1935 183 Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Phạm Văn Diễu Sài Gòn, 1931-32 184 Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Thất kiếm thập tam hiệp diễn nghĩa Phạm Văn Diễu In lại, 1951 185 Thất hiệp ngũ nghĩa Thất hiệp ngũ nghĩa Quảng Nguyên Hà Nội, 1934-35 186 Thất hiệp ngũ nghĩa Thất hiệp ngũ nghĩa Phạm Văn Diễu Sài Gòn, cùng năm 187 Càn Long hạ Giang Nam Càn Long hạ Giang Nam Huỳnh Trí Phú Sài Gòn, 1908-10 188 Càn Long hạ Giang Nam Càn Long hạ Giang Nam Sơn Nhân&Nhật Nam thư xã Hà Nội, 1933-34 189 Càn Long hạ Giang Nam Càn Long hạ Giang Nam Thanh Phong Sài Gòn, 1952 190 Tình hải phong ba Bể tình nổi sóng Nguyễn Tử Siêu Hà Nội, 1927 191 Thanh xà bạch xà Thanh xà bạch xà Tân Sơn Sài Gòn, 1935 192 Tình sử Tình sử Nguyễn Quang Oánh Hà Nội, 1931 193 Thanh thiên đại hiệp Thanh thiên đại hiệp Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1936 194 Quần anh kiếm hội Quần hùng kiếm hội Đỗ Văn Lâm (Thanh Đinh) Hà Nội, 1936 195 Quần anh kiệt diễn nghĩa Truyện quần anh kiệt Trịnh Hoài Nghĩa Sài Gòn, 1906-07 196 Tam quốc chí diễn nghĩa Tam quốc chí diễn nghĩa Nguyễn Liên Phong, Nguyễn An Cư Sài Gòn, 1907 197 Tam quốc chí diễn nghĩa Tam quốc chí diễn nghĩa Phan Kế Bính & Nguyễn Văn Vĩnh Hà Nội, 1909-1918 198 Tam quốc chí diễn nghĩa Tam quốc chí diễn nghĩa Phan Kế Bính & Nguyễn Văn Vĩnh In lần thứ tư, Sài Gòn, 1928 199 Tam quốc chí diễn nghĩa Tam quốc chí diễn nghĩa Phan Kế Bính & Nguyễn Văn Vĩnh Sài Gòn, 1949 200 Tam quốc chí diễn nghĩa Tam quốc chí diễn nghĩa Đinh Gia Hân (Cảnh Viêm) & Vũ Giáp Hải Phòng, 1928-30 201 Tam quốc chí diễn nghĩa Tam quốc chí diễn nghĩa Nghiêm Xuân Lâm Hà Nội, 1931-32 202 Tam quốc chí diễn nghĩa Tam quốc chí diễn nghĩa Hiền Lương Hà Nội, 1934-35 203 Tam quốc chí diễn nghĩa Tam quốc chí diễn nghĩa Vũ Hi Tô Hà Nội, 1937 204 Tam quốc chí diễn nghĩa Tam quốc chí diễn nghĩa Hồ Hải Lãng Nhân Paris, 1952 205 Tam hợp bảo kiếm Tam hợp bửu kiếm Thanh Phong Sài Gòn, 1954 206 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1906 207 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Trần Phong Sắc In lần thứ hai, Sài Gòn, 1916 208 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Trần Phong Sắc In lần thứ ba, Sài Gòn, 1918 209 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Trần Phong Sắc In lại, Sài Gòn, 1928 210 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Trần Kim Đĩnh Gia Định, 1929 211 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Trần Kim Đĩnh In lại, Sài Gòn, 1930 212 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Quảng Nguyên Hà Nội, 1934 213 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Vương Thọ Hoa (Tô Sinh) Hà Nội, 1937 214 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Vũ Xuân Mai Hà Nội, cùng năm 215 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Đinh Gia Hân (Cảnh Viêm) Hải Phòng, cùng năm 216 Tam hạ Nam Đường Tam hạ Nam Đường Tô Chẩn Sài Gòn, 1951 217 Sơn Đông kiếm khách Sơn Đông kiếm khách Lê Văn Giới (Thanh Đình) Hà Nội, 1937 218 Thiếu lâm trường hận Thiếu lâm trường hận Hải Bằng Hà Nội, 1937 219 Thiếu lâm nữ hiệp Thiếu lâm nữ hiệp Nghiêm Xuân Lâm Hà Nội, 1935 220 Thần long vũ kiếm Thần long vũ kiếm Lỗ Công Tài Hà Nội, 1937 221 Thần đồng xuất thế Thần đồng xuất thế Bát Quái Hà Nội, cùng năm 222 Nhị thập quả phụ chinh Tây Nhị thập quả phụ chinh Tây Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1918 223 Nhị thập quả phụ chinh Tây Nhị thập quả phụ chinh Tây Trần Phong Sắc In lần thứ hai, Sài Gòn, 1923 224 Thập quốc anh hùng Thập quốc anh hùng Hòe Đình Hà Nội, 1935 225 Thạch đầu hồn Thạch đầu hồn Trần Tuấn Khải Sài Gòn, 1933 226 Song phượng kỳ duyên Song phượng kỳ duyên Nguyễn Đỗ Mục Lần thứ hai, Hà Nội, 1922 227 Song phượng kỳ duyên Song phượng kỳ duyên Nguyễn Đỗ Mục Lần thứ ba, Hà Nội, 1924 228 Song phượng kỳ duyên Song phượng kỳ duyên Nguyễn Đỗ Mục In lại, 1928 229 230 Song phượng kỳ duyên Song phượng kỳ duyên Nguyễn Đỗ Mục Lần thứ năm, 1931 231 Song phượng kỳ duyên Song phượng kỳ duyên Lan Hương Hà Nội, 1924 232 Song quang bảo kiếm Song quang bửu kiếm Dương Tấn Long Sài Gòn, 1934 233 Song mỹ lương duyên Song mỹ lương duyên Nghiêm Xuân Lâm Hà Nội, 1926 234 Song hiệp phá gian Song hiệp phá gian Nghiêm Xuân Lâm Hà Nội, 1927 235 Thủy hử diễn nghĩa Thủy hử diễn nghĩa Nguyễn An Khương Sài Gòn, 1906-10 236 Thủy hử diễn nghĩa Thủy hử diễn nghĩa Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1911 237 Thủy hử diễn nghĩa Thủy hử diễn nghĩa Nguyễn Đỗ Mục Hà Nội, 1933 238 Thủy hử diễn nghĩa Thủy hử diễn nghĩa Võ Minh Trí Sài Gòn, 1953 239 Thuận Trị quá giang Thuận Trị quá giang Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1908 240 Thuận Trị quá giang Thuận Trị quá giang Trần Văn Bình Sài Gòn, 1951 241 Thuyết Đường diễn nghĩa Thuyết Đường diễn nghĩa Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1908-19 242 Thuyết Đường diễn nghĩa Thuyết Đường diễn nghĩa Phan Như Tiếp Sài Gòn, 1930 243 Thuyết Đường diễn nghĩa Thuyết Đường diễn nghĩa Dương Mạnh Húc Sài Gòn, 1930 244 Tống Từ Vân diễn nghĩa Tống Từ Vân diễn nghĩa Nguyễn An Khương Sài Gòn, 1906 245 Tống Từ Vân diễn nghĩa Tống Từ Vân diễn nghĩa Nguyễn An Khương In lại, 1914 246 Tống Từ Vân diễn nghĩa Tống Từ Vân diễn nghĩa Đào Phố Hà Nội, 1927 247 Tống Từ Vân diễn nghĩa Tống Từ Vân diễn nghĩa Thanh Phong Sài Gòn, 1925 248 Tống Nhạc Phi Tống Nhạc Phi Quảng Nguyên Hà Nội, 1934 249 Tùy Đường truyện Tùy Đường truyện Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1910 250 Tùy Đường diễn nghĩa Tùy Đường diễn nghĩa Nguyễn Gy Hà Nội, 1933 251 Đài Loan nữ kiếm khách Đài Loan nữ kiếm khách Đông Hương Hà N ội, 1936 252 Thái Ất thần đao Thái Ất thần đao Bằng Côn Hà Nội, 1939 253 Thiết hoa tiên sử Thiết hoa tiên sử Nguyễn Văn Bân (Kim Giang) Hà Nội, 1939 254 Vạn hoa lâu diễn nghĩa Vạn huê lầu diễn nghĩa Nguyễn Minh Bạch Sài Gòn, 1906-11 255 Vạn hoa lâu diễn nghĩa Vạn huê lầu diễn nghĩa Nguyễn An Khương và những người khác Lần thứ ba, 1915-17 256 Vạn hoa lâu diễn nghĩa Vạn huê lầu diễn nghĩa Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1917 257 Vạn hoa lâu diễn nghĩa Vạn hoa lâu diễn nghĩa Nguyễn Chánh Sắt In lại, Sài Gòn, 1929 258 Vạn hoa lâu diễn nghĩa Vạn hoa lâu diễn nghĩa Quảng Nguyên Hà Nội, 1933 259 Vạn hoa lâu diễn nghĩa Tống Định Thanh (Vạn Hoa Lầu) Đinh Gia Hân (Cảnh Viêm) Hà Nội, 1933 260 Vạn lý kỳ duyên Vạn lý kỳ duyên Chu Hồng Nguyên Hà Nội, 1942 261 Vạn niên thanh Vạn niên thanh Phùng Huy Hà Nội, 1923-28 262 Ngũ hổ bình Liêu Ngũ hổ bình Liêu Lê Xuân Lôi Hà Nội, 1930 263 Ngũ hổ bình Liêu Ngũ hổ bình Liêu Quảng Nguyên Hà Nội, 1933 264 Ngũ hổ bình Nam Ngũ hổ bình Nam Trần Hữu Quang &Trần Quang Xuân Sài Gòn, 1907 265 Ngũ hổ bình Nam Ngũ hổ bình Nam Nguyễn Như Hoàng Sài Gòn, 1907-11 266 Ngũ hổ bình Nam Ngũ hổ bình Nam ? Gia Định, 1929 267 Ngũ hổ bình Nam Ngũ hổ bình Nam Quảng Nguyên Hà Nội, 1934 268 Ngũ hổ bình Nam Ngũ hổ bình Nam Đinh Gia Lam Hải Phòng, 1934 269 Ngũ hổ bình Tây Ngũ hổ bình Tây Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1906 270 Ngũ hổ bình Tây Ngũ hổ bình Tây Nguyễn Chánh Sắt In lại, 1914-16 271 Ngũ hổ bình Tây Ngũ hổ bình Tây Nguyễn Chánh Sắt In lại, 1923 272 Ngũ hổ bình Tây Ngũ hổ bình Tây Nguyễn An Khương Sài Gòn, 1907 273 Ngũ hổ bình Tây Ngũ hổ bình Tây Nguyễn An Khương In lại, 1914 274 Ngũ hổ bình Tây Ngũ hổ bình Tây Tô Chẩn Sài Gòn, 1951 275 Ngũ hồ hiệp khách Ngũ hồ hiệp khách Thượng Văn Hà Nội, 1937 276 Ngũ hoa kiếm diễn nghĩa Ngũ hoa kiếm diễn nghĩa Nguyễn Tử Siêu Hà Nội, 1937 277 Ngũ kiếm triều vương Ngũ kiếm triều vương Đức Lưu Phương Hà Nội, 1940 278 Ngũ kiếm tiểu bát nghĩa Ngũ kiếm tiểu bát nghĩa Nguyễn Tử Lãng Nam Định, 1928 279 Ngũ nữ hưng Đường Ngũ nữ hưng Đường Đinh Gia Hân (Cảnh Viêm) Hà Nội, 1927 280 Ngũ nữ hưng Đường Ngũ nữ hưng Đường Trần Văn Liêm Sài Gòn, 1931 281 Ngô Việt xuân thu Ngô Việt xuân thu Ngô Tất Tố Sài Gòn, 1928 282 Ngũ Nhạc kỳ hiệp Ngũ Nhạc kỳ hiệp Hoàng Đạo Thăng Hà Nội, 1936 283 Võ Tắc Thiên tứ đại kỳ án Võ Tắc Thiên tứ đại kỳ án Nguyễn Khắc Hanh Hà Nội, 1927 284 Ngũ Tử Tư Ngũ Tử Tư Phi Tùng Tử Hà Nội, 1928 285 Tây Hán diễn nghĩa Tây Hớn diễn nghĩa Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, lần thứ hai, 1908 286 Tây Hán diễn nghĩa Tây Hớn diễn nghĩa Nguyễn Chánh Sắt In lại, 1912-15 287 Tây Hán diễn nghĩa Tây Hớn diễn nghĩa Lê Xuân Lộc Hà Nội, 1931 288 Tây Hán diễn nghĩa Tây Hớn diễn nghĩa Thanh Phong Sài Gòn, 1952 289 Tây Thi truyện diễn nghĩa Tây Thi chuyện diễn nghĩa Đào Phổ Hà Nội, 1924 290 Tây du ký Tây du ký Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1914 291 Tây du ký Tây du ký Lạc Khổ Hà Nội, 1933-35 292 Tây du ký Tây du ký Nguyễn Công Kiêu Sài Gòn, 1917 293 Tây du diễn nghĩa Tây du diễn nghĩa Hoàng Minh Tư Bến Tre, 1935 294 Tây du diễn nghĩa Tây du diễn nghĩa Tô Chẩn Sài Gòn, 1951-52 295 Tiên kiếm Thanh kiếm tiên Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1935 296 Tiểu hồng bào hải thụy Tiểu hồng bào hải thụy Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1910-11 297 Tiểu hồng bào hải thụy Tiểu hồng bào hải thụy Nguyễn Chánh Sắt In lại, 1930 298 Tiếu lâm tân thuyết Tiếu lâm tân thuyết Trần Quang Nhiễu Sài Gòn, 1908 299 Tiểu nữ hiệp Tiểu nữ hiệp Bích Ngọc Hà Nội, 1936 300 Tiểu ngũ nghĩa Tiểu ngũ nghĩa Phạm Văn Điêu Sài Gòn, 1930 301 Tiểu hiệp phục thù Tiểu hiệp phục thù Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1936 302 Tân nữ học sinh Tân nữ học sinh Song Động Hà Nội, 1929 303 Tân Tam quốc chí Tân Tam quốc chí Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1910 304 Tục Thất kiếm thập tam hiệp Tục Thất kiếm thập tam hiệp Lý Ngọc Hưng (Hoa Nhân) Hà Nội, 1928-29 305 Tục Thủy hử Tục Thủy hử Tân Hiên Hà Nội, 1935 306 Tục Tiểu ngũ nghĩa Tục Tiểu ngũ nghĩa Phạm Văn Điêu Sài Gòn, 1931 307 Tục Anh hùng náo tam môn giai Tục Anh hùng náo tam môn giai Vũ Đình Long Hà Nội, 1925 308 Tục Tái sinh duyên Tục Tái sinh duyên Nguyễn Đỗ Mục Hà Nội, 1924 309 Tiết Đinh Sơn chinh Tây Tiết Đinh Sơn chinh Tây Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1907 310 Tiết Đinh Sơn chinh Tây Tiết Đinh Sơn chinh Tây 311 Tiết Đinh Sơn chinh Tây Tiết Đinh Sơn chinh Tây Trần Phong Sắc In lần thứ hai, 1918 312 Tiết Đinh Sơn chinh Tây Tiết Đinh Sơn chinh Tây Nguyễn Dương Quan Sài Gòn, 1907 313 Tiết Đinh Sơn chinh Tây Tiết Đinh Sơn chinh Tây Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1914-18 314 Tiết Đinh Sơn chinh Tây Tiết Đinh Sơn chinh Tây Nguyễn Chánh Sắt Lần thứ ba, Sài Gòn, 1928 315 Tiết Nhân Quý chinh Đông Tiết Nhân Quý chinh Đông Trần Hữu Quang Sài Gòn, 1907 316 Tiết Nhân Quý chinh Đông Tiết Nhân Quý chinh Đông Trần Hữu Quang In lại, 1910-11 317 Tiết Nhân Quý chinh Đông Tiết Nhân Quý chinh Đông Trần Hữu Quang Lần thứ tư, 1918 318 Tiết Nhân Quý chinh Đông Tiết Nhân Quý chinh Đông Nguyễn Kim Đĩnh Gia Định, 1929 319 Tiết Nhân Quý chinh Đông Tiết Nhân Quý chinh Đông Quảng Nguyên Hà Nội, 1933 320 Tuyết Hồng lệ sử Tuyết Hồng lệ sử Nguyễn Quang Sánh Hà Nội, 1932 321 Yên hoa kỳ sử Yên hoa kỳ sử Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1931 322 Dương Văn Quảng bình Nam Dương Văn Quảng bình Nam Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1908 323 Giao trì hiệp nữ Giao trì hiệp nữ Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1939 324 Nhất Chi Mai đại hiệp sĩ Nhất Chi Mai đại hiệp sĩ Lê Xuân Khôi (Thạch Tâm) Hà Nội, 1936 325 Âm thanh kiếm Âm thanh kiếm Điệp Hùng Hà Nội, 1936 326 Ẩn hiệp sĩ Ẩn hiệp sĩ Ngươn Long Hà Nội, 1938 327 Anh liệt diễn nghĩa Anh liệt diễn nghĩa Nguyễn Tân Chiểu (Ninh Xuyên) Hà Nội, 1928 328 Anh hùng náo tam môn giai Anh hùng náo tam môn giai Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1907 329 Anh hùng náo tam môn giai Anh hùng náo tam môn giai Vũ Đình Lợi Hà Nội, 1924 330 Anh hùng náo tam môn giai Anh hùng náo tam môn giai Quảng Nguyên Hà Nội, 1935 331 Anh hùng náo tam môn giai Anh hùng náo tam môn giai Nguyễn Mân Châu Hà Nội, 1950 332 Anh hùng náo tam môn giai Anh hùng náo tam môn giai Tô Chẩn Sài Gòn, 1951 333 Vĩnh Khánh thăng bình Vĩnh Khánh thăng bình Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1910-11 334 Du long hý phượng (xem Chính Đức du Giang Nam) 335 Ngọc lê hồn Ngọc lê hồn Ngô Văn Triện (Trúc Khê) Hà Nội, 1930 336 Ngọc đường xuân Ngọc đường xuân Vũ Kính Hà Nội, 1929 337 Ngọc uyên ương Ngọc uyên ương Ngô Văn Triện Hà Nội, 1928 338 Dư chi thiếp Vợ lẽ của tôi Nguyễn Nam Thông Hà Nội, 1939 339 Oan hồn kiếm Oan hồn kiếm Bát Quái Hà Nội, 1939 340 Nguyên sử diễn nghĩa Nguyên sử diễn nghĩa Đào Xuân Trinh Hà Nội, 1935 341 Uyên ương kiếm Uyên ương kiếm Thanh Đình&Tuấn Lang Hà Nội, 1937 342 Nhạc Phi diễn nghĩa Nhạc Phi diễn nghĩa Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1928-29 343 Nhạc Phi diễn nghĩa Nhạc Phi diễn nghĩa Nguyễn Chánh Sắt In lại, 1952 344 Nhạc Phi truyện Truyện Nhạc Phi Phụng Hoàng Sang Sài Gòn, 1905-09 345 Vân Thiên Lãnh Vân Thiên Lãnh Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1938 346 Tái sinh duyên Tái sinh duyên Trần Công Đông Sài Gòn, 1920 347 Tái sinh duyên Tái sinh duyên Nguyễn Đỗ Mục Hà Nội, 1923 348 Tái sinh duyên Tái sinh kỳ duyên diễn nghĩa Phạm Thị Phương ?, 1928 349 Tái sinh duyên Tái sinh kỳ duyên diễn nghĩa Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1929 350 Tái sinh duyên Tái sinh kỳ duyên diễn nghĩa Lê Duy Thiện Sài Gòn, 1930 351 Tái sinh duyên Tái sinh kỳ duyên diễn nghĩa Thanh Phong Sài Gòn, 1950 352 Chính Đức du Giang Nam (Du long hý phượng) Chánh Đức du Giang Nam Trần Phong Sắc Sài Gòn, 1907 353 Chính Đức du Giang Nam (Du long hý phượng) Chánh Đức du Giang Nam Trần Bá Thời (Vạn Phước) Sài Gòn, 1932 354 Chính Đức du Giang Nam (Du long hý phượng) Chánh Đức du Giang Nam Trần Văn Bình Sài Gòn, 1953 355 Chinh Tây diễn nghĩa Chinh Tây diễn nghĩa Vũ Hi Tô Hà Nội, 1923-24 356 Trung Hoa nữ phi tướng Trịnh Dục Tú Trung Hoa nữ phi tướng Trịnh Dục Tú Nguyễn Học Hải Hà Nội, 1927 357 Chung Nam huyết hận Chung Nam huyết hận Lý Ngọc Hưng Hà Nội, 1938 358 Chung Vô Diệm Chung Vô Diệm Nguyễn Chánh Sắt Sài Gòn, 1909-11 359 Chung Vô Diệm Chung Vô Diệm Đào Phổ & Đinh Gia Hân Hà Nội, 1934 360 Chu long kiếm Chu long kiếm Văn Tuyền* Hải Phòng, 1935 361 Tẩu mã xuân thu Tẩu mã xuân thu Đào Phổ Hà Nội, 1928 Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link 1. Chữ Nôm do một hoặc nhiều chữ Hán tạo thành. Khi dùng một chữ Hán thì tác dụng duy nhất của chữ Hán là biểu âm. Khi tổ hợp nhiều chữ Hán thì một chữ trong đó là biểu âm, còn các chữ khác biểu ý. Ví dụ: chữ chợ thì chữ Hán phía trên (trợ) biểu đạt âm chợ, còn chữ ở dưới (thị) biểu đạt nghĩa. Về thời điểm ra đời của chữ Nôm, hiện còn nhiều thuyết khác nhau. Có điều, những tác phẩm chữ Nôm đầu tiên lại không còn lưu giữ được. Có người cho chữ Nôm ra đời vào thế kỷ 8, có người lại cho là thế kỷ 12. Song dù thế nào chăng nữa, chắc chắn chữ Nôm vào thế kỷ 13 đã được sử dụng rộng rãi. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Xem Tân Đường thư, quyển 152, Khương Công Phụ. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Về bản dịch không đầy đủ, xin xem “Receuil des puissance invisibles du pays de Việt” (“Việt điện u linh tập” của Lý Tế Xuyên) của Maurice Durand trong tờ Dân Việt Nam - Le Peuple Vietnamien, số 3, tháng 8.1949, tr.3-19. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Không có bản dịch đầy đủ tác phẩm này sang một ngôn ngữ phương Tây nào mà chỉ có tóm tắt các câu chuyện trong “Eine Novelllensammlung der fruhen Mig-zeit Das Chien-teng hsin-hua des Ch’u Yu”, Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft, số 108 (năm 1958), tr.338-382. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Song Tiễn đăng tân thoại lại bị cấm ở Trung Quốc năm 1442, vì một viên quan đã phàn nàn rằng sau khi đọc xong tác phẩm này, nho sĩ xao lãng học hành. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Về ảnh hưởng của Tiễn đăng tân thoại ở Triều Tiên và Nhật Bản, xin xem các bài nghiên cứu trước bài này. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Xin xem bản dịch Truyền kỳ mạn lục (Nguyễn Dữ) sang tiếng Pháp Vaste recuile de légends merveilleuses của Tiến sĩ Nguyễn Trần Huân, Paris, Gallimard, Đông phương tri thức, Danh tác tùng thư của UNESCO, 1962. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Đương thời có một trào lưu sôi nổi xuất bản các tiểu thuyết chữ Hán và tiểu thuyết văn xuôi do các nhà văn ở các nước láng giềng viết. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Thư mục các tác phẩm Hán Nôm lưu trữ tại các thư viện Pháp đang được biên soạn ở Trường Viễn Đông bác cổ Pháp theo đề nghị của ông Trần Khánh Hạo. Cách đây vài năm một hợp đồng đã được ký kết giữa Viện nghiên cứu Hán Nôm (Hà Nội) với Trường Viễn Đông bác cổ về việc biên soạn một thư mục di sản Hán Nôm. Công trình này đã được Nhà xuất bản Khoa học xã hội xuất bản năm 1993 với cái tên Di sản Hán Nôm thư mục đề yếu, 3 tập (Chú thích của ND). Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Hàn luật dùng những nguyên tắc của thi luật đời Đường. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Xem Hatanénaka Toshio, “Kim Vân Kiều” tại Trung Quốc, Việt Nam hòa Nhật Bản” (“Kim Vân Kiều” ở Trung Quốc, Việt Nam và Nhật Bản), Đạm Giang chu báo (Tuần báo Đạm Giang), quyển 2, số 2 và quyển 3, số 1, Đài Bắc, tr.94-95. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Xin xem Mélanges sur Nguyễn Du réunis à l’occasion du bi-centenaire de sa naissance (1975) (Tập văn kỷ niệm 200 năm sinh Nguyễn Du) do Maurice Durand chỉ đạo, EFEO xuất bản, Paris, 1966, tr.317 . Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Lý Văn Phức còn mô phỏng một tạp kịch đời Nguyên là Tây sương ký thành Truyện Tây sương. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Một số người cho rằng năm sinh của ông là 1694, lại cũng có người cho rằng ông sinh năm 1765. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Chi tiết hơn về truyện Nôm chịu ảnh hưởng Trung Quốc, xin xem Trần Quang Huy, Việt nam Nôm truyện dữ Trung Quốc tiểu thuyết quan hệ chi nghiên cứu. Đây là luận án in trên giấy nến, hiện lưu giữ tại Đại học quốc lập Đài Loan (1973, 2 quyển, 307 trang). Tác giả nghiên cứu khoảng 20 truyện Nôm Việt Nam dựa theo nguyên tác Trung Quốc. Trong luận văn này có một thư mục rất phong phú các tác phẩm Việt Nam, Trung Quốc, Pháp và Anh. Đáng tiếc là những tác phẩm Việt Nam nhắc đến trong thư mục đó lại chỉ là những ấn phẩm ở miền Nam Việt Nam trước đây. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Maurice Durand (Imagerie populaire vietnamiene - Truyền thuyết dân gian Việt Nam, do EFEO xuất bản, Paris, 1960, tr.35) đã dẫn Thạch Sanh truyện làm ví dụ. Có một số nhà bình luận Việt Nam cho rằng ở Campuchia cũng có câu chuyện này và nó bắt nguồn từ Tripitaka. Song cần lưu ý ở đây là nhân vật dũng sĩ này cũng xuất hiện ở Trung Quốc rất sớm. Chàng là hình tượng rất được rất được hoan nghênh trong kịch mục của tỉnh Triết Giang Trung Quốc (Phương Hải Như và Ngô Triệu Thiên đã cải biên thành vở kịch hiện đại Vân trung lạc tú hài- Hài thêu lạc trong mây, Triết Giang văn nghệ xã ấn hành, 1984, 58 trang). Đồng thời, nhiều truyền thuyết về nhân vật này cũng được lưu truyền rộng rãi trong các dân tộc thiểu số Vân Nam. Từ những ví dụ giản đơn này chúng ta thấy những cuộc thiên di văn học có thể phức tạp hơn chúng ta hình dung rất nhiều. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Henri Cordier, Bibliotheca Indosinica (Văn khố Đông Dương) có Tự điển về các tác phẩm của bán đảo Đông Dương, Paris, 1915, quyển 4, tr.2328-2382. P. Boudet & R. Bourgeoir, Bibliographi de l’Indochine Francaise (Thư mục Đông Dương thời thuộc Pháp), Hà Nội, Nhà in quốc gia, quyển 3-4 (1) năm 1932-1934, quyển 4 (2) do bà Boudet xuất bản năm 1967, Paris, Adrien Maisonneuve. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Christiane Rageau, Catalogue du fonds indochinois de la Bibliothèque Nationale (Thư mục sách Đông Dương trong Thư viện quốc gia), quyển 1, sách Việt Nam in bằng chữ quốc ngữ, 1922-1954, Paris, Thư viện quốc gia, 1979. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Hiện có những bản dịch xuất bản trước đây tại Sài Gòn được tái bản ở Pháp và Mỹ. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Đây là một trường tư thục hoạt động dưới sự điều hành của các trí thức tiến bộ, như Nguyễn Quyền, Hoàng Tăng Bí, Dương Bá Trạc... Mục đích của nhà trường là truyền bá tri thức mới, và tiến hành những cải cách văn hóa xã hội. Đông Kinh nghĩa thục tồn tại trong khoảng thời gian ngắn ngủi (1907-1909) nhưng đã có những ảnh hưởng nhất định. Nhà trường có các phân hội tại nhiều thị trấn ở Bắc kỳ, xin xem Đào Trinh Nhất, Đông Kinh nghĩa thục, Hà Nội, Nhà xuất bản Mai Lĩnh, 1937. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Ông là bỉnh bút cho các tờ Đăng cổ tùng báo (1907) và Đông Dương tạp chí (1913). Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Chẳng hạn trong các thành ngữ sau đây: nóng như Trương Phi, đa nghi như Tào Tháo, và mưu lược như Gia Cát... Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Đặng Thai Mai, Trên đường học tập và nghiên cứu, Hà Nội, Văn học, 1969, tập 2, tr.191-192. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link. Xem Cordier, Đã dẫn, tr.2328-2382. Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem linkThực tế đây là những sáng tác của một nhà văn Việt Nam là Phạm Cao Củng (sinh năm 1913, hiện sống tại Mỹ; tác giả của nhiều tiểu thuyết trinh thám xuất hiện vào những năm 30, 40 của thế kỷ 20), nhưng khi xuất bản lại đề là “dịch” để thỏa mãn thị hiếu chuộng truyện Tàu của độc giả lúc bấy giờ. Nhân đây xin bày tỏ lời cảm ơn đến PGS. TS. Phạm Tú Châu về đính chính này và những tư liệu của bà về Phạm Cao Củng (ND). ................................................................. Theo Tiểu thuyết truyền thống Trung Quốc ở Châu Á (từ thế kỷ 17 đến thế kỷ 20), Claudine Salmon biên soạn, Trần Hải Yến dịch. Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội, 2004
Bạn nào còn có các truyện của Lý Ngọc Hưng không: Giao trì hiệp nữ Bồng lai hiệp khách Bản scan, photo, ebook,...
