Y học thường thức Nuôi con bằng sữa mẹ

CHO DÒNG SỮA MẸ ĐONG ĐẦY
​

Sau sinh, dòng sữa mẹ là nhịp cầu tiếp nối nguồn sống thiêng liêng từ mẹ trong bào thai. “Sữa mẹ là thức ăn tốt nhất cho sự phát triển toàn diện của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ”. Sữa mẹ mang lại lợi ích to lớn không những cho bé và mẹ, mà còn cho bố, cho gia đình và xã hội … Bài này không nói chi tiết về lợi ích của sữa mẹ, mà chỉ xin trình bày cách để có thể nuôi con bằng sữa mẹ thành công.

Thực tế, tỉ lệ thất bại trong việc nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu (không đủ sữa, phải cho bú thêm sữa bột, hay chỉ bú sữa bột, …) khá cao. Nuôi con bằng sữa mẹ không hoàn toàn là vấn đề bản năng, mà các bà mẹ cần được tư vấn cặn kẽ để có thể cho con bú mẹ thành công.

Có thể mô tả tóm tắt cơ chế tiết sữa mẹ một cách đơn giản như sau: khi bé nút vú mẹ, các thụ thể ở vú được kích thích sẽ làm:

• Hạ đồi tiết PRH làm tuyết yên trước tiết Prolactin, kích thích tế bào tuyến vú tạo sữa
• Tuyến yên sau tiết Oxytocin làm sữa đã được tạo ra chảy xuống đầu vú

(hình trích từ guideline "Infant and young child feeding" - WHO)
​

Như vậy, bé nút vú nhiều chừng nào thì sữa được tạo ra và chảy xuống nhiều chừng ấy. Ngược lại, nếu bé không nút vú thì sữa sẽ không được tạo ra. Và bà mẹ cần cho bé nút vú dù không cảm thấy căng sữa, để kích thích tạo sữa và xuống sữa.

Từ cơ chế trên , muốn có được nguồn sữa mẹ đầy đủ từ khi bé chào đời, bạn cần chú ý thực hiện 6 nguyên tắc sau:

1. Cho bé bú vú mẹ càng sớm càng tốt trong vòng 60 phút đầu tiên: Sữa non dù rất ít (chỉ # 15 ml trong 24 giờ đầu) nhưng có nhiều kháng thể và rất đậm đặc, cung cấp đủ năng lượng cho bé. Bên cạnh đó, việc cho bé bú vú sẽ làm tăng tiết Oxytocin, giúp bạn giảm đau, giảm mất máu và ngủ ngon hơn, mau lành vết thương hơn. Sau sinh, bạn chỉ việc nằm nghỉ ngơi, nhân viên y tế sẽ giúp bé ngậm vú mà bạn không cần phải ngồi bế bé. Hãy cho bé nút vú, mà không cần vắt ra xem vú có sữa không bạn nhé!
2. Cho bé bú vú mẹ theo nhu cầu. Hãy cho bé nút vú mỗi khi bé đói mà không cần cảm thấy căng vú. Bạn cũng cần chú ý là không nên gọi bé dậy bú nếu bé chưa thật sự đói. Trẻ đủ tháng khỏe mạnh có thể ngủ giấc dài đến 4 giờ; sau 4 giờ mà bé không dậy mới nên đánh thức cho bú. Nếu bé đang bệnh hay non tháng, nhẹ cân, các bác sĩ sẽ cho bạn biết bao lâu thì nên gọi bé dậy bú…
3. Cho bú cạn ít nhất 1 bên vú trong 1 cữ bú. Việc này giúp sữa lên tốt, tránh bị tắc sữa và cho phép bé tận dụng tất cả chất dinh dưỡng từ nguồn sữa của bạn. Điều chúng ta mong muốn nhất là sau vài ngày, bé bú cạn hết 1 vú thì vừa no. Nếu sau khi bú sạch 1 vú mà bé vẫn khóc, hãy cho bé bú vú bên kia bạn nhé.
4. Cho bú đúng tư thế. Mẹ cần chú ý tìm chỗ tựa để có thể thư giãn, thả lỏng toàn thân khi cho bú nhằm giảm thiểu mệt mỏi, đau lưng, đau bụng. Dù bạn ở tư thế ngồi hay nằm, hãy xoay bé, áp sát bụng bé vào thân bạn để giúp bé ngậm bắt vú trực diện, dễ dàng mà không phải xoay đầu. Khi bạn áp sát bụng bé vào thân bạn, cằm bé sẽ chạm vú bạn và mũi bé sẽ không dụi vào vú gây ngạt thở đâu bạn nhé! Bé cần há miệng rộng để ngậm hết quầng vú của bạn thì nút mới hiệu quả.

5. Không sử dụng núm vú giả. Có khác biệt lớn trong cách ngậm vú giả và vú mẹ. Khi bú núm vú giả, bé ngậm dễ dàng, không cần nút mà sữa vẫn chảy và bé no nhanh chóng. Khi bú mẹ, bé phải há miệng to ngậm hết quầng vú và phải nút vú thì sữa mới ra. Do đó, các bé đã từng bú núm vú giả hay chê vú mẹ. Đây là nguyên nhân thường gặp làm nuôi con bằng sữa mẹ thất bại, và nhiều bà mẹ phải vắt sữa ra bình cho con bú.

Thay vì dùng núm vú giả, có thể cho trẻ uống từng ngụm bằng cốc và thìa
(hình trích từ guideline "Infant and young child feeding" - WHO)​

6. Giữ tinh thần lạc quan và ăn uống đầy đủ. Stress làm giảm tiết sữa. Sau sinh, các bà mẹ thường có tâm trạng mệt mỏi, buồn phiền nên các ông bố và gia đình cần chia sẻ, nâng đỡ bà mẹ cả về thể chất lẫn tinh thần. Kiêng khem làm bà mẹ thiếu dinh dưỡng, mệt mỏi và làm stress thêm.Hãy tự tin bạn nhé, tất cả các bà mẹ đều có thể có đủ sữa để nuôi 2 bé sinh đôi nếu biết cho bú mẹ đúng cách!
​

NÊN ĂN GÌ KHI CHO CON BÚ MẸ?​

Một số bạn khi đến khám thường hỏi chúng tôi nên ăn gì và nên kiêng gì để có sữa dồi dào và bổ dưỡng nhất cho bé yêu. Vậy liệu ăn uống rất kiêng khem (ví dụ chỉ ăn cơm trắng với thịt kho tiêu,..) hay ăn những thứ thật nhiều chất dinh dưỡng mỗi ngày (canh giò heo đu đủ, uống nhiều sữa bà bầu,… ) thì sữa sẽ như thế nào?

Nhìn chung, có 2 vấn đề lớn:
● Về thể tích sữa: Bình thường, lượng sữa mẹ được tiết ra sẽ thay đổi một cách sinh lý theo từng giai đoạn trong quá trình tạo sữa: sữa non (7 ngày đầu) rất ít trong 24 giờ đầu (chỉ khoảng 15 ml), rồi tăng dần mỗi ngày, đạt đến hàng lít ở sữa vĩnh viễn. Bên cạnh đó, bất kỳ yếu tố nào làm giảm số lần bú mẹ, làm bé bú không sạch vú hay làm mẹ lo âu đều có thể làm giảm sữa được tiết ra. Trong tình trạng bệnh lý (ví dụ mẹ thiếu dinh dưỡng nặng, mẹ mất nước cấp thật sự nặng nề do ói, tiêu chảy,…), lượng sữa có thể giảm. Nếu tình trạng này quá nặng thì sữa ngừng tiết hẳn. Và nếu bạn cố gắng uống quá nhiều nước thì lượng sữa sẽ giảm đấy bạn; chắc bạn ngạc nhiên lắm phải không?

● Về thành phần sữa: theo những nghiên cứu lớn và toàn diện tại Mỹ, dù mẹ ăn uống thiếu chất thì lượng đạm, bột đường, béo, acid folic, và hầu hết các khoáng chất chính yếu trong sữa mẹ vẫn được đảm bảo đủ cho sự phát triển của trẻ. Khi bạn cho con bú, năng lượng và các chất dinh dưỡng trong sữa trước tiên được lấy từ thức ăn hàng ngày của bạn. Nếu bạn ăn uống quá dư thừa, phần dư ra sẽ được tích trữ làm bạn béo tròn đấy!!! Còn nếu bạn ăn uống kiêng khem, thiếu thốn, trong giai đoạn đầu, các thành phần trong sữa mẹ sẽ được duy trì bằng nguồn dinh dưỡng dự trữ trong cơ thể bạn và bạn sẽ rất mệt mỏi, mất sức. Về lâu dài, nguồn này sẽ cạn kiệt; và khi đó, thành phần dinh dưỡng của sữa sẽ sụt giảm.


Chi tiết hơn, khi chế độ ăn của bạn thay đổi thì:
+ Các khoáng chất (Canxi, Phospho, Magne, …) không đổi
+ Tổng lượng chất béo, lượng cholesterol và triglycerid không đổi; nhưng thành phần axit béo và lượng DHA dễ thay đổi (chú ý là cá hồi, cá cơm đều giúp tăng lượng DHA đấy nhé!)
+ Tổng lượng đạm ít thay đổi
+ Các vitamin B6, B12, A, D rất thay đổi…

Việc kiêng cữ thịt bò, tôm, cua, hay trái cây, rau cải tươi,… sau khi sinh hoàn toàn không cần thiết. Nhiều bạn sinh xong lại bắt đầu kiêng ăn các thực phẩm “nổi tiếng” gây dị ứng vì sợ ngứa, sẹo lồi, …. Nếu trước đây bạn đã có thể ăn các món này thì vẫn nên tiếp tục ăn sau sinh. Sẹo lồi hay không hoàn toàn là vấn đề cơ địa, chứ không do chế độ ăn. Sinh mổ cũng không cần ăn kiêng đâu bạn. Chúng tôi sẽ tư vấn chế độ ăn riêng cho bạn trong những trường hợp đặc biệt nhé!

Có một điều hết sức thú vị mà chúng tôi sẽ tiết lộ với bạn đây: các nghiên cứu đã cho thấy là nếu bà mẹ ăn uống đa dạng khi cho con bú thì bé dễ chấp nhận nhiều loại thức ăn hơn khi ăn dặm; ngược lại, mẹ kiêng khem thì bé sẽ kén ăn hơn. Điều này được giải thích là do thực phẩm trong chế độ ăn uống của mẹ làm thay đổi (một cách tinh tế) hương vị của sữa mẹ.

Khi nuôi con bằng sữa mẹ, bạn sẽ cần thêm # 500 Kcal/ ngày, tương đương với 1 bữa ăn. Nếu lao động nặng hay vận động thể dục nhiều, bạn cần ăn nhiều hơn. Nguyên tắc lớn nhất trong dinh dưỡng khi cho con bú mẹ rất đơn giản bạn à, đó là “ĐÓI ĂN – KHÁT UỐNG”. Hãy lắng nghe cơ thể mình, khi cảm thấy khát thì uống sữa hay nước, khi cảm thấy đói thì ăn, không nên áp lực quá đâu bạn ơi.

Tóm lại, khi cho con bú, chế độ dinh dưỡng phong phú, cân bằng và hợp lý luôn là cần thiết cho cả bạn và bé yêu. Việc này trước tiên sẽ giúp bạn có đủ sức khỏe, khả năng đề kháng tốt và tinh thần lạc quan. Điều này cần thiết lắm phải không bạn; nuôi dưỡng và chăm sóc bé yêu là một quá trình thật nhiều hạnh phúc nhưng cũng lắm gian nan mà … Bên cạnh đó, bạn sẽ đảm bảo được nguồn dinh dưỡng tuyệt vời và bền vững cho bé yêu. Hãy là một người mẹ tuyệt vời bạn nhé!​

TS.Phạm Diệp Thùy Dương – BS. Đào Nguyễn Phương Linh​

(Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link)

​