XỐNG CHỤ XÔN XAO (Tiễn dặn người yêu) [Mạc Phi, 1846 câu]

XỐNG CHỤ XÔN XAO

(Tiễn dặn người yêu)



​

- Nguồn gốc, xuất xứ: Được sưu tầm từ Dân tộc Thái tỉnh Yên Bái.

- Dịch giả: Mạc Phi.

- Nội dung: Là một tác phẩm lớn nổi tiếng có giá trị văn hóa Thái cổ ngày xưa.

Trong kho tàng văn học dân gian của người Thái Tây Bắc, truyện thơ “Xống chụ xon xao” (Tiễn dặn người yêu) có một vị trí xứng đáng. Với mọi thế hệ người Thái Tây Bắc, “Xống chụ xôn xao” là quyển sách quí nhất trong mọi quyển sách quí!

Theo các nhà nghiên cứu: “Tiễn dặn người yêu” là một kiệt tác nghệ thuật dân gian có giá trị nhân đạo sâu sắc”, là truyện thơ hay nhất trong kho tàng truyện thơ của các dân tộc ít người, một tác phẩm lớn trong nền văn học Việt Nam.

Truyện thơ “Xống chụ xôn xao” được lưu hành bằng những bản chép tay ở khắp vùng Tây Bắc: Nghĩa Lộ, Sơn La, Lai Châu... Bản do Mạc Phi sưu tầm và ấn hành năm 1960 có độ dài 1846 câu.

“Xống chụ xôn xao” là một câu chuyện tình kể về đôi trai gái khi còn là hai bào thai, họ biết nhau từ trong bụng mẹ, hai người sinh ra gần như một giờ, một ngày và ở cùng một bản, họ yêu nhau từ thuở ấu thơ: “Yêu nhau từ thuở mới ra đời/Trao duyên gửi nghĩa từ hồi còn thơ”. Lớn lên đôi trẻ “Đã thương nhau quyết lấy nhau”. Chàng trai hăm hở sắm lễ vật đến nhà người yêu để xin cưới, nguyện sẽ làm rể ngoan, “xin làm gà gô, cun cút cổ trơn”. Nhưng cha mẹ nàng gạt phăng đi vì chê chàng trai nghèo khổ. Cha mẹ nàng ép gả nàng cho một gã con trai nhà giàu nhưng xấu xí. Oái ăm thay khi “Mẹ cha ưng gả khi em còn ở trên nương/Khi em còn đang ngoài ruộng”.

Nàng “nhắm mắt đưa chân“ nhận người mẹ cha ép gả về ở “rể ngoài” trong tâm trạng vô cùng đau khổ, nhưng vẫn nuôi một hy vọng mong manh, chàng trai sẽ có cách thay đổi số phận. Chàng trai ra đi làm ăn xa, với một niềm hy vọng: “Bạc mười nén anh sẽ chuộc em về/Vải năm trăm anh sẽ cởi em ra”.

Ác nghiệt thay, thời gian trôi đi, “bảy mùa cá lũ trôi xuôi”, người kia hết làm “rể ngoài” rồi “rể trong”, chàng trai vẫn cuối trời thăm thẳm. Khi nàng đành đưa chân làm theo ý mẹ cha “cho con về nhà chồng” thì chàng trai trở về, “đành nhìn người yêu bước về nhà chồng”. Chàng trai không quản nguy hiểm chạy theo người yêu, cuộc tiễn dặn của đôi bạn tình khi đau đớn tột cùng, khi đầy phấn khích. Khi cô gái bị chồng hắt hủi, đánh đập, chàng trai vẫn ở lại để an ủi, chăm sóc thuốc thang. Họ vẫn son sắt thề nguyền: “Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông/Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi góa bụa về già”.

Cô gái bị nhà chồng ghẻ lạnh: “Khi chưa lấy nhau người vồ vập/Khi chưa đón về người xun xoe”. Khi đã là dâu thì “dâu ơi xuống sàn ăn cám”, rồi còn bị chồng đánh đập, cuối cùng bị nhà chồng đuổi về. Nàng lại bị bán cho nhà quan. Lần này nàng rơi vào hoàn cảnh bi phẫn bội phần, đến nỗi “ngẩn ngơ vụng dại” và bị đem ra chợ rao bán, cuối cùng bị đổi với giá một cuộn lá dong.

Ngẫu nhiên người đổi được nàng lại là người yêu cũ, song chàng không nhận ra vì nàng thay đổi quá nhiều. Chỉ khi nàng mang chiếc đàn môi chàng tặng năm xưa ra thổi, chàng trai mới nhận ra, tình yêu lại đâm chồi nẩy nụ như “hoa sớm ngậm sương/Hoa khẳm cuối dòng nẩy lá non tơ” (hoa khẳm là loại hoa quí trong truyền thuyết, rất đẹp và chỉ nở lúc nửa đêm). Chàng trai đưa người yêu về nhà rồi tổ chức đám cưới, một đám cưới thật hạnh phúc sau bao năm xa cách, đau đớn và tủi nhục.

(Nguồn bài giới thiệu: Cổng thông tin điện tử tỉnh Yên Bái - website: Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link)

Mình xin phép đưa link ebook pdf thay vì prc vì mình chưa có điều kiện chỉnh sửa. Do mỗi trang đều có chú thích và từ ngữ lạ, sợ chuyển đổi bị lỗi phông sẽ xuất hiện nhiều sai sót. Mong các bạn thông cảm!​

- Ebook:
Nguồn: Trung tâm vì sự phát triển bền vững miền núi (CSDM - website: csdm.vn) hợp tác cùng PKF biên soạn lại các tác phẩm thi ca của người Thái.

+ Ebook gốc của CSDM:
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link
(Chú ý: không hiểu sao CSDM lại sắp xếp trang hơi rối, khó mà đọc trực tiếp trên máy được, bạn nên in ra, sau đó cắt giấy làm 4 và đóng thành cuốn. Hiện mình đã góp ý với CSDM nhưng chưa thấy phản hồi)

+ Ebook đã sắp lại các trang, thực hiện bởi Mẫn Tiệp (hoanhlong của e-thuvien):
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link
Hoặc
Vui lòng đăng nhập hoặc đăng ký để xem link

(Mình drop từng trang bằng Foxit Advanced PDF Editor rồi nối lại, nhưng hạn chế của việc làm trên là dung lượng tăng lên đáng kể, >_<)




Nguồn: TVE (hoanhlong post 08.2013)