Thơ Việt Những bài thơ hay trong sách giáo khoa thế hệ 8x đi cùng năm tháng

Gạch đỏ

Gạch vào lò
Lửa bùng to,
Khói ngùn ngụt
Than đỏ rực
Suốt đêm ngày.
Gạch kề vai
Đứng chịu nóng,
Hơi lửa bỏng
Quấn quanh người.

A, gạch chín rồi
Áo hồng sắc lửa
Lanh canh tiếng cười.
Gạch ơi! gạch ơi!
Gạch rắn, gạch khỏe
Áo thẫm, áo tươi
Gạch chào đất mẹ
Đi xây cuộc đời.
Kìa xe đã đến,
Còi reo đón mời,
Từng chuyến, từng chuyến
Gạch đi đỏ trời.

(Nguyễn Biểu, Tiếng Việt lớp 2, tập 1)

 

Bến cảng Hải Phòng

Em ra thăm bến cảng
Thăm chú ở hải quân
Lúc trời vừa hửng sáng,
Sương sớm đang tan dần.

Giữa mặt nước mênh mông
Tàu hải quân ta đó
Xếp hàng nối đuôi nhau
Trông như từng dãy phố.

Khi mặt trời lên tỏ
Nước xanh chuyển màu hồng
Cờ trên tàu như lửa
Bừng sáng cả mặt sông.

(Nguyễn Hồng Kiên, Tiếng Việt lớp 2, tập 1)

 

Lũy tre

Mỗi sớm mai thức dậy,
Lũy tre xanh rì rào,
Ngọn tre cong gọng vó
Kéo mặt trời lên cao.

Những trưa đồng đầy nắng,
Trâu nằm nhai bóng râm.
Tre bần thần nhớ gió
Chợt về đầy tiếng chim.

Mặt trời xuống núi ngủ
Tre nâng vầng trăng lên
Sao, sao treo đầy cành
Suốt đêm dài thắp sáng.

Bỗng gà lên tiếng gáy
Xôn xao ngoài lũy tre
Đêm chuyển dần về sáng
Mầm măng đợi nắng về...

(Nguyễn Công Dương, Tiếng Việt lớp 2, tập 1)

 

SA PA

Đường lên đỉnh núi Sa Pa,
Hoa chen thắm lá, mây là là bay.
Hương đào thoang thoảng đâu đây
Nhà ai mận chín, trái cây trĩu cành.
Đường vòng sườn núi quanh quanh
Bậc thang nương rẫy, nhà tranh ven rừng.
Chào anh bộ đội biên phòng,
Cầu Mây, Thác Bạc trập trùng núi cao.

(Lê Như Sâm, Tiếng Việt lớp 2, tập 1)

 

Con chim chiền chiện

Con chim chiền chiện
Bay vút, vút cao
Lòng đầy yêu mến
Khúc hát ngọt ngào.

Chim bay chim sà
Lúa tròn bụng sữa,
Đồng quê chan chứa
Những lời chim ca.

Bay cao, cao vút
Chim biến mất rồi
Chỉ còn tiếng hót
Làm xanh da trời.

(Huy Cận, Tiếng Việt lớp 2, tập 1)

 

Cây dừa

Cây dừa xanh toả nhiều tàu
Dang tay đón gió, gật đầu gọi trăng.
Thân dừa bạc phếch tháng năm,
Quả dừa – đàn lợn con nằm trên cao.

Đêm hè hoa nở cùng sao
Tàu dừa – chiếc lược chải vào mây xanh.
Ai mang nước ngọt, nước lành,
Ai đeo bao hũ rượu quanh cổ dừa.

Tiếng dừa làm dịu nắng trưa
Gọi đàn gió đến cùng dừa múa reo.
Trời trong đầy tiếng rì rào
Đàn cò đánh nhịp bay vào bay ra.
Đứng canh trời đất bao la
Mà dừa đủng đỉnh như là đứng chơi.

(Trần Đăng Khoa, Tiếng Việt lớp 2, tập 1)

 

Đường dây điện

Một đường dây điện
Từ phía chân trời
Chạy đến xã tôi
Cột cao, cao vút.

Hàng cột như bước
Từng bước qua đồng
Cột vượt sang sông
Lao xa nhanh nhẹn.

Một đôi chim én
Bay đậu trên dây,
Đậu rồi lại bay,
Bay xong lại ngắm.


Trên cao thăm thẳm
Đôi én reo vang:
“Đường dây qua làng
Xưa đâu có thấy!”.

(Võ Quảng, Tiếng Việt lớp 2, tập 1)

 

Mình học làm thơ chính là từ những bài thơ này. Sau này theo nghiệp viết, cũng chính từ những câu chữ đây.

 

Cả một vùng trời kỷ niệm, giờ nhìn vào những trang sách cũ mà lòng cứ xao xuyến mãi. Các bạn có tin không mình thuộc nằm lòng hầu hết những bài thơ này. Rất hay và rất ý nghĩa.

 

Hòn đá

Hòn đá to
Hòn đá nặng
Chỉ một người
Nhắc không đặng.

Hòn đá nặng
Hòn đá bền
Chỉ ít người
Nhắc không lên.

Hòn đá to
Hòn đá nặng
Nhiều người nhắc
Nhắc lên đặng.

Biết đồng sức
Biết đồng lòng,
Việc gì khó
Làm cũng xong.

(Bác Hồ, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)

 

Không sống riêng lẻ

Hễ kiếm được mồi
Kiến tha vế tổ,
Xếp cùng một chỗ
Làm của cải chung,
Đến khi đói lòng
Cùng ăn vui sướng.
Từ quân đến tướng
Một dạ như nhau
Chẳng thấy ở đâu
Kiến sống riêng lẻ.

(Nam Hương, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)

 

Chú bé liên lạc

Chú bé loắt choắt,
Cái xắc xinh xinh,
Cái chân thoăn thoắt,
Cái đầu nghênh nghênh,

Ca-lô đội lệch,
Mồm huýt sáo vang,
Như con chim chích,
Nhảy trên đường vàng...

Vụt qua mặt trận,
Ðạn bay vèo vèo,
Thư đề "Thượng khẩn",
Sợ chi hiểm nghèo!

Ðường quê vắng vẻ,
Lúa trổ đòng đòng,
Ca-lô chú bé,
Nhấp nhô trên đồng...

(Tố Hữu, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)

Còn đây là bài thơ đầy đủ của đoạn trích trên.

Lượm

Ngày Huế đổ máu,
Chú Hà Nội về,
Tình cờ chú cháu,
Gặp nhau Hàng Bè.

Chú bé loắt choắt,
Cái xắc xinh xinh,
Cái chân thoăn thoắt,
Cái đầu nghênh nghênh,

Ca-lô đội lệch,
Mồm huýt sáo vang,
Như con chim chích,
Nhảy trên đường vàng...

- "Cháu đi liên lạc,
Vui lắm chú à.
Ở đồn Mang Cá,
Thích hơn ở nhà!"

Cháu cười híp mí,
Má đỏ bồ quân:
- "Thôi, chào đồng chí!"
Cháu đi xa dần...

Cháu đi đường cháu,
Chú lên đường ra,
Ðến nay tháng sáu,
Chợt nghe tin nhà.

Ra thế,
Lượm ơi!

Một hôm nào đó,
Như bao hôm nào,
Chú đồng chí nhỏ,
Bỏ thư vào bao,

Vụt qua mặt trận,
Ðạn bay vèo vèo,
Thư đề "Thượng khẩn",
Sợ chi hiểm nghèo!

Ðường quê vắng vẻ,
Lúa trổ đòng đòng,
Ca-lô chú bé,
Nhấp nhô trên đồng...

Bỗng loè chớp đỏ,
Thôi rồi, Lượm ơi!
Chú đồng chí nhỏ,
Một dòng máu tươi!

Cháu nằm trên lúa,
Tay nắm chặt bông,
Lúa thơm mùi sữa,
Hồn bay giữa đồng.

Lượm ơi, còn không?

Chú bé loắt choắt,
Cái xắc xinh xinh,
Cái chân thoăn thoắt,
Cái đầu nghênh nghênh,

Ca-lô đội lệch,
Mồm huýt sáo vang,
Như con chim chích,
Nhảy trên đường vàng...

1949

 

Trăng sao cũng hóa xứ người

Anh em ơi! Ta tới trăng rồi!
Trăng sao cũng hoá xứ người từ đây.
Trạm đầu vũ trũ xinh thay
Nửa quen nửa lạ đặt ngay cờ hồng.
Mẹ ơi! Mua cốm, mua hồng
Mua con cá chép lượn vòng con chơi.
Trăng cao, trăng đẹp, trăng ngời,
Mua tàu vũ trụ con ngồi lên trăng.

(Huy Cận, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)

 

Bóc lịch

Em cầm tờ lịch cũ
- Ngày hôm qua đâu rồi?
Ra ngoài sân hỏi bố
Xoa đầu em, bố cười:

- Ngày hôm qua ở lại
Trên cành hoa trong vườn
Nụ hồng lớn thêm mãi
Đợi đến ngày tỏa hương.

Ngày hôm qua ở lại
Trong hạt lúa mẹ trồng
Cánh đồng chờ gặt hái
Chín vàng màu ước mong.

Ngày hôm qua ở lại
Trong vở hồng của con
Con học hành chăm chỉ
Là ngày qua vẫn còn...

(Bế Kiến Quốc, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)

 

Tí Xíu

Gọi là Tí Xíu
Mà chẳng bé đâu!
Tí biết lấy rau
Mang về cho lợn,
Tí biết nấu nướng
Hai bữa cơm canh.
Tí còn nhờ ông
Pha thanh tre cật,
Tí ngồi Tí vót
Được 10 cây chông
Gửi đồn biên phòng
Đánh quân cướp nước.

(Ngô Văn Phú, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)

* Bài “Tí xíu” bị chữa nhiều khi đưa vào SGK

Ở quê tôi, xã Nam Viêm, Mê Linh ngày xưa những đứa trẻ chịu khó lắm! Chúng chăm làm từ khi mới 7 – 8 tuổi. Nói chung là chúng làm đủ thứ, làm bất kể việc gì giúp được cha mẹ. Cứ thế những hình ảnh bọn trẻ cứ dội vào tâm thức tôi những xúc cảm thiết tha đối với chúng. Lại nhớ thời các em học sinh tham gia vót chông do nhà trường vận động năm 1979. Nhìn những đứa trẻ tay dao tay tre vót nhanh thoăn thoắt với một niềm hứng khởi lạ kỳ tôi đã không kìm được cảm xúc:

Gọi là tí xíu
Mà chẳng bé đâu
Vớt bèo trong ao
Đem về cho lợn
Tý biết nấu nướng
Hai bữa cơm canh

Ngắt lá dứa xanh
Tý làm chong chóng
Nhà cửa sạch bóng
Sách vở gọn gàng

Chăn bò, dỗ em
Việc gì cũng giỏi…
Tý xíu tý xíu
Mà chẳng bé đâu!​

Sau này bài thơ được đưa vào SGK lớp 2, nhưng tôi không biết ai đã “chữa dùm” bài thơ “Tí xíu” như thế này:

Gọi là tí xíu
Mà chẳng bé đâu
Tí biết hái rau
Mang về cho lợn
Tí biết nấu nướng
Hai bữa cơm canh
Tí còn nhờ ông
Pha thanh tre cật
Tí ngồi tí vót
Được mười cây chông
Gửi đồn biên phòng
Đánh quân cướp nước​

Tôi không nói gì về việc người khác chữa thơ tôi. Tôi đoán người ta chữa để cho có tính giáo dục hơn, qua đó thấy được ý nghĩa tuổi nhỏ các em làm đối với việc bảo vệ đất nước lúc bấy giờ…

Tuy nhiên, chọn bài thơ “Tí xíu” đưa vào SGK với tôi chưa chuẩn lắm. Nói thực tôi có nhiều bài hay hơn thế . Ví dụ bài “Cua đồng” chẳng hạn:

Áo nâu và áo tím
Lúc thụt vào nhô ra
Làng cua trong bờ cỏ
Mỗi con xây một nhà
Mắt thấp là mặt đất
Mà nhìn thấu đục trong
Tưởng mình là hiệp sĩ
Xách gươm đi dọc đồng…​

Bài thơ như tôi vừa dẫn đó nó gần gũi với thiếu nhi hơn, hình tượng cũng hoạt hơn. Tôi dám chắc nhiều trẻ em sống ở thành phố rất khó tưởng tượng về những cái gần gũi với thiên nhiên, nông thôn nếu không muốn nói là chúng rất ít hoặc không tiếp xúc với những thứ thuộc về nông thôn. Tôi lấy ví dụ, một ông bạn tôi phàn nàn rằng cháu ông đi học được cô giáo giao về nhà bài tập làm văn hãy tả hình dáng con bò nhưng nó chịu không thể tượng tượng con bò nó như thế nào ngoài đời thực. Một số bạn bè nó khuyên lên mạng internet seach tìm nhưng vì trên mạng cũng chỉ toàn bò bằng hình ảnh nên đích thân ông phải đưa nó ra ngoại thành thành phố để đi ngắm bò.

Ngô Văn Phú​

 

Tiếng ru

Con ong làm mật yêu hoa,
Con cá bơi yêu nước, con chim ca yêu trời.
Con người muốn sống con ơi!
Phải yêu đồng chí, yêu người anh em.

Một ngôi sao chẳng sáng đêm,
Một thân lúa chín, chẳng nên mùa vàng
Một người, đâu phải nhân gian
Sống chăng một đốm lửa tàn mà thôi.

(Tố Hữu, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)

 

Con cáo và tổ ong

Tổ ong lủng lẳng trên cành,
Trong đầy mật nhộng, ngon lành lắm thay!
Cáo già nhè nhẹ lên cây,
Định rằng lấy được ăn ngay cho giòn.
Ong thấy cáo muốn cướp con,
Kéo nhau xúm lại vây tròn cáo ta,
Châm đầu, châm mắt cáo già,
Cáo già đau quá phải sa xuống rồi.
Ong kia yêu giống, yêu nòi,
Đồng tâm, hợp lực đuổi loài cáo đi.

(Bác Hồ, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)

 

Việt Nam có Bác

Bác là non nước, trời mây
Việt Nam có Bác mỗi ngày đẹp hơn.
Còn cao hơn đỉnh Trường Sơn
Nghìn năm chung đúc tâm hồn ông cha.
Điệu lục bát, khúc dân ca
Việt Nam là Bác, Bác là Việt Nam.

(Trích Lê Anh Xuân, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)

 

Chú hải quân

Đứng canh ngày, canh đêm
Ngoài xa vời hải đảo
Kìa! Bóng chú hải quân
Dưới trời xanh trứng sáo.

Mặc nắng mưa gió bão,
Cây súng chú chắc tay,
Quân thù mà ló mặt
Biển lớn sẽ vùi thây.

Em mong ngày khôn lớn
Sẽ vượt sóng ra khơi,
Cũng cầm chắc cây súng
Giữ lấy bɩển lấy trời.

(Vân Đài, Tiếng Việt lớp 2, tập 2)